تبیین معرفت‌شناختی از مفهوم و ماهیت ژئوپلیتیک

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 4، دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 6، تیر 1396، صفحه 65-85   

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.v2i8.70362

نویسندگان

محمود واثق^{* 1}؛ سید عباس احمدی¹؛ محمدرضا حافظ نیا²؛ سید محمد عیسی نژاد¹

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

این پرسش که ژئوپلیتیک چیست و چه مفهوم و ماهیتی دارد؟ خصلتاً پرسشی فلسفی است. در مطالعات فلسفی، نخستین پرسشی که برای هر اندیشمند مطرح می‌شود، پرسش از چیستی و ماهیت پدیده‌ها و مفاهیم موجود در مباحث فلسفی و علمی است. هنگامی که پرسش‌ها ناظر به ماهیت پدیده‌ها است، فعالیت ذهنی متوجه بُعد هستی‌شناسی امور است، اما زمانی که پرسش‌ها ناظر به مفهوم و معنای واژه‌ها است، ذهن درگیر فعالیتی معرفت‌شناختی یا مفهوم‌شناختی است. واژه ژئوپلیتیک امروزه در حوزه‌های مطالعاتی گوناگون، کاربرد فراوانی دارد و برای تحلیل و تبیین رویدادهای سیاسی و جغرافیائی در سطوح مختلف به‌کار گرفته می‌شود. متأسفانه علی‌رغم کاربرد گسترده این واژه، به دلیل غلبه‌ی رویکرد کارکردگرایانه در مطالعات جغرافیای سیاسی، بُعد نظری و مفهومی ژئوپلیتیک مورد غفلت واقع شده و چندان مورد توجه صاحبنظران قرار نگرفته است. به همین جهت، همچنان جای طرح این پرسش وجود دارد که ژئوپلیتیک چیست و چه مفهومی دارد؟ هدف این مقاله، پرداختن به بُعد نظری و معرفت‌شناختی «ژئوپلیتیک» در راستای ارائه‌ی پاسخ به پرسش فوق است و با توجه به خلاء و فقدان موجود در این زمینه، در پی ارائه‌ی تبیینی درخور از ماهیت و مفهوم این واژه می‌باشد. مقاله حاضر با رویکرد رئالیستی و از موضع عقلانیت انتقادی و در قالب توصیفی و تحلیل‌های منطقی و معرفت‌شناختی، به بررسی موضوع مذکور پرداخته است. مطابق یافته‌های این تحقیق، مفهوم ژئوپلیتیک در زمره‌ی معقولات ثانیه‌ی فلسفی یا مفاهیم اعتباری عقلی قرار می‌گیرد و از این روی ژئوپلیتیک در طبقه‌بندی علوم، جزو علوم تجربی اعتباری محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

فلسفه علم؛ معرفت‌شناسی؛ علوم تجربی؛ علوم اعتباری؛ ژئوپلیتیک

مراجع

1. Abolghasemi, M. (2014). Etymology, Tehran: Qoqnoos (In Persian).

2. Cohen, S. B. (1973). Geography & Politics in a World Divided, (2nd Ed.), New York: Oxford University Press.

3. Cohen, S. B. (2010). Geopolitics of the World System. (A. Kardan, Trans.). Tehran: Abrar Moaser (In Persian).

4. Cohen, S. B. (2014). Geopolitics: The Geography of International Relations, (3rd Ed.), USA: Rowman & Littlefield Publishers.

5. Dabbagh, H. (2015). Figures of Trope in Reality: The entry of metaphors in science, Tehran: Hermes (In Persian).

6. Davari Ardakani, R. (2011). About Science (3rd Ed.), Tehran: Hermes (In Persian).

7. Dodds, K. & Arkinson, D. (2000). Geopolitical Tradition, New York: Routledge.

8. Dodds, K. (2011). Geopolitics: A Very Short Introduction, (M. Zohdi & Z. Pishgahifard, Trans.). Tehran: Sohreh (In Persian).

9. Ezzati, E. (2006). Geopolitics, Tehran: SAMT(In Persian).

10. Flint, C. (2007). Introduction to Geopolitics, London: Routlegde, 13.

11. Ganji, M. H. (2007). Introduction to Philosophy, Tehran: SAMT (In Persian).

12. Gulabi, F. & Shahbazi Ghepchaqh E. (2014). Habermas and Popper: Epistemological Query, Tehran: Tisa (In Persian).

13. Hafeznia, M.R. (2006). Principles and Concepts of Geopolitics, Mashhad: Papoli (In Persian).

14. Hafeznia, M.R. et al. (2010). Power and National Interests, Tehran: Entekhab (In Persian).

15. Ibn Khaldūn, Abd ar-Raḥmān (1990). The Muqaddimah: An introduction to history. (M.P. Gonabadi, Trans.). Tehran: Elmi va Farhangi (In Persian).

16. Karam, Y. (2011). Kant's philosophy (Review & Critique). (M., Mohammadrezayi, Trans.). Tehran: Bustan Ketab (In Persian).

17. Mesbah, M. & Mohammadi, A. (2015). Epistemology, Qom: Moas’sese Imam Khomeini (In Persian).

18. Mesbah-Yazdi, M.T. (2012). Moral Philosophy, Tehran: Chap va Nashr Beinalmelal (In Persian).

19. Mesbah-Yazdi, M.T. (2015). Teaching Philosophy (1st Volume), Tehran: Chap va Nashr Beinalmelal (In Persian).

20. Mirheydar, D. & Hamidinia, H. (2006). Comparison of Political Geography and International Relations in terms of Methodology and Concepts, Geopolitics Quarterly, 2nd Year, No. 1, Spring 2006 (In Persian).

21. Mirheydar, D. (2005). Principles of Political Geography, Tehran: Smat (In Persian).

22. Mirheydar, D. (2007). Fundamental Concepts in Political Geography, Tehran: Sazman Jografiayi Niruhaye Mosallah (In Persian).

23. Mojtahed-Zadeh, P. (2002). political Geography and Geographical Policy, Tehran: Samt (In Persian).

24. Montesquieu, Ch.L. (1964). The Spirit of the Laws. (A.A. Mohtadi, Trans.). Tehran: Amirkabir (In Persian).

25. Moser, P.K. (2002). The Oxford Handbook of Epistemology, Oxford: Oxford University Press.

26. Muir, R.E. (2000). Political Geography: A New Introduction. (D. Mirheydar,Trans.). Tehran: Sazman Jografiayi Niruhaye Mosallah (In Persian).

27. Naghibzadeh, A. (2008). Introduction to Political Sociology, Tehran: Samt (In Persian).

28. Naraghi, Y. (2016). Philosophy of Science: studying science in the context of philosophy, Tehran: Et’tela’at (In Persian).

29. Okasha, S. (2012). Philosophy of Science. (H., Panahandeh, Trans.). Tehran: Farhang Moaser (In Persian).

30. Popper, K. (1993). Realism and the Aim of Science, (A. Aram, Trans.). Tehran: Soroush (In Persian).

31. Popper, K. (1996). Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge. (A. Aram, Trans.). Tehran: Sherkat Sahami Enteshar (In Persian).

32. Price, J.A. (2014). Medieval and Modern Philosophy, (R. Alizadeh, Trans.). Tehran: Rozaneh (In Persian).

33. Sadeghi, R. (2015). Understanding the Contemporary Philosophy of Science, Tehran: Samt (In Persian).

34. Sheikh Rezayi, H. & Karbasizadeh, A. (2016). Understanding the Philosophy of Science, Tehran: Hermes (In Persian).

35. Soroush, A. (1997). Lectures in the Philosophy of Social Sciences: Hermeneutics in Social Sciences, Tehran: Nashr Ney (In Persian).

36. Soroush, A. (2014). What is Science, what is Philosophy, Tehran: Serat (In Persian).

37. Soroush, A. (2015). Philosophical Study of Science, Tehran: Serat (In Persian).

38. Tabataba’i, M. H. (1983). Septette Treatises, Qom: Bonyad Allameh Tabataba’i (In Persian).

39. Tabataba’i, M.H. (2015). The Principles of Philosophy and the Method of Realism (2nd Volume) with the commentary of Morteza Motahhari, Tehran: Sadra (In Persian).

40. Tuathail, G. O. & Dalby, S. (1998). Rethinking Geopolitics, New York: Routledge.

41. Vaezi, M. (2008). Geopolitics of crisis in the Central Asia and Caucasus, Tehran: Daftar Motaleat Siasi va Beinalmelali (In Persian).