ارزیابی برخی راهکارهای مدیریتی افزایش شاخص کارآیی مصرف آب مزارع گندم در شرایط شور

آب و توسعه پایدار

مقاله 8، دوره 1، شماره 3، اسفند 1393، صفحه 53-58   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v1i3.48659

نویسندگان

محمدحسن رحیمیان¹؛ محمدجواد روستا²؛ حسین رزاقیان³

¹دانشگاه صنعتی اصفهان

²مرکز ملی تحقیقات شوری

³مسئول ترویج کشاورزی استان یزد

چکیده

استفاده از راهکارهای مدیریتی به منظور افزایش شاخص کارآیی مصرف آب در مزارع کشاورزی یکی از گزینه های عملی برای مقابله با کم آبی است. این پژوهش به بررسی روش های مدیریت آب کشاورزی در شهرستان ابرکوه استان یزد که عمدتاً با مسائل کم آبی و شوری منابع آب و خاک روبرو است، پرداخته و راهکارهای عملی و علمی مبتنی بر تحقیقات را در دو مزرعه ی گندم اجرا کرده است. این روشها شامل تغییر روش آبیاری، تسطیح مناسب، تقویم آبیاری (زمان و مقدار آبیاری)، تراکم کاشت و کوددهی بوده است. برای ارزیابی اقدامات مذکور، میزان آب مصرفی در طول یک فصل کامل زراعی ثبت شد و عملکرد دانه و شاخص کارآیی مصرف آب (نسبت عملکرد به آب مصرفی) تعیین و با تیمار شاهد (زمین کشاورز) مقایسه گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که در صورت اجرای دقیق راهکارهای مذکور، می توان بدون کاهش معنی دار در عملکرد محصول، مدت زمان آبیاری را تا 15 درصد مقدار فعلی کاهش داد و در مصرف آب صرفه جوئی به عمل آورد. از جمله دستاوردهای این پژوهش افزایش 20 درصدی شاخص کارآیی مصرف آب بوده است که گامی عملی در جهت افزایش درآمدکشاورز، کمک به تداوم فعالیت های کشاورزی در روستاها، کاهش مصرف نهاده های کشاورزی (به ویژه آب)و نهایتاً کمک به پایداری تولید محصولات کشاورزی در شرایط خشکسالی و کم آبی های اخیر محسوب می گردد.

کلیدواژه‌ها

روش آبیاری؛ تسطیح؛ مدیریت؛ خشکی؛ شوری

مراجع

آناقلی، ا. 1385. بررسی ‌اثرات فواصل خطوط و تراکم بذر بر عملکرد لاین‌های ‌امید بخش گندم ‌متحمل ‌به شوری در شرایط آب و خاک شور. مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.

احسانی، م. و خالدی، ه. 1382. بهره‌وری آب کشاورزی. نشر کمیته‌ی‌ ملی آبیاری و زهکشی ایران.

دهقانی، ف.، علایی یزدی، ف. و ملکوتی، م. ج. 1382. بررسی کیفیت آب‌های آبیاری در استان یزد از دیدگاه اثرات سوء تغذیه‌ای. نشریه‌ی فنی موسسه تحقیقات خاک و آب، 206.

رحیمیان، م.ح.، روستا، م.ج.، رزاقیان، ح. و آتشی، س.م. 1391. ارتقاء شاخص کارآیی مصرف آب در شرایط شور از طریق مدیریت مزرعه. اولین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه. مؤسسه‌ی تحقیقات خاک و آب، کرج.

رحیمیان، م.ح.، هاشمی‌نژاد، ی. و رزاقیان، ح. 1390. دستور کار آبیاری و تغذیه‌ی گندم در شرایط شور. بروشور ترویجی مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی یزد، 34، ص 2.

رنجبر، غ. 1389. جمع‌آوری و مقایسه‌ی عملکرد ارقام تجاری داخلی و خارجی گندم در اراضی شور پایین‌دست حوزه‌ی کرخه. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مرکز ملی تحقیقات شوری.

علیزاده، ا.، 1386. طراحی سیستم‌های آبیاری سطحی. انتشارات امام رضا (ع).

علیزاده، ا.، 1383. رابطه‌ی آب و خاک و گیاه. انتشارات امام رضا (ع).

کشاورز، ع. و صادق‌زاده، ک. 1379. مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، برآورد تقاضا برای آینده، بحران‌های خشکسالی، وضعیت موجود، چشم‌اندازهای آینده و راهکارهایی جهت بهینه‌سازی مصرف آب. نشر آموزش کشاورزی.

کریمی، م. 1389. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی اثر متقابل شوری و عناصر غذایی N, P, K بر عملکرد لاین امیدبخش مقاوم به شوری گندم. مرکز ملی تحقیقات شوری.

مؤسسه‌ی تحقیقات اصلاح و تهیه‌ی نهال و بذر. 1388. گزارش سالیانه‌ی غلات.

وزارت نیرو. 1384. پروژه‌ی تدوین برنامه‌ی ‌بهره‌برداری از آب‌های شور، لب‌شور و غیرمتعارف در سطح حوزه‌های آبریز کشور.

وفاخواه، م. و رجبی، م. 1384. کارآیی نمایه‌های خشکسالی هواشناسی برای پایش و ارزیابی خشکسالی‌های حوزه‌ی آبخیز دریاچه‌های بختگان، طشک و مهارلو، مجله‌ی بیابان، 10(2): 369-383.