ادراک شهروندان از محیط های پاسخده شهری و نقش آن در تعلق مکانی (مطالعة موردی: شهر اراک)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 5، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1396، صفحه 77-98   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v4i1.57093

نویسنده

رعنا شیخ بیگلو^*

دانشگاه شیراز

چکیده

شهرها عرصه‌های وسیعی از تراکم و تمرکز جمعیت و فعالیت‌ها هستند و سلامت انسان پیوند تفکیک‌ناپذیری با شرایط و کیفیت محیط‌های شهری دارد. تجربة اجرای طرح‌های شهری در ایران نشان داده است که در زمینة خلق محیط‌های شهری واجد کیفیت، توفیق چندانی حاصل نشده است. پژوهش حاضر ادراک شهروندان از الگوی شهرسازی اراک را در قالب شاخص‌های محیط‌های پاسخده شامل نفوذپذیری، گوناگونی، خوانایی، انعطاف‌پذیری، تناسب‌های بصری و رنگ تعلق مطالعه کرده و سپس به بررسی نقش آن در ایجاد غنای حسی و تعلق مکانی پرداخته است. داده‌های مورد نیاز از طریق مطالعات کتاب‌خانه‌ای، مصاحبه و تکمیل پرسش-نامه گردآوری شده و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری هم‌بستگی پیرسون، آزمون T تک‌نمونه‌ای و تحلیل رگرسیون انجام گرفته است. در تحلیل رگرسیون شاخص‌های هفت‏گانه، شاخص غنای حسی (تعلق مکانی) به عنوان متغیر وابسته و سایر شاخص‌ها به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. براساس نتایج، 2/53 درصد تغییرات تعلق مکانی از طریق ترکیب خطی متغیرهای مستقل تبیین شده است که شاخص‌های تناسبات بصری، انعطاف‌پذیری و خوانایی به ترتیب با ضرایب تأثیر 453/0، 192/0 و 150/0 بیشترین تأثیر را بر تعلق مکانی داشته‌اند. بر این اساس، برخی از پیشنهادهای پژوهش عبارت‌اند از: تأمین دسترسی مناسب شهروندان به خدمات شهری، ارتقای کارآیی شبکة ارتباطی، ارتقای سرزندگی محیط و تنوع در ارائة خدمات، تأمین نیازمندی‌های همة گروه‌های جامعه، خلق ویژگی‌های منحصربه‌فرد در طراحی و بهسازی فضاهای عمومی شهری، توجه بیشتر به ویژگی‏های زیبایی‌شناسانة محیط و منظر شهری و فراهم‌کردن زمینه‌های مشارکت شهروندان در امر بهسازی محیط‌های مسکونی.

کلیدواژه‌ها

ادراک؛ تعلق مکانی؛ شهر اراک؛ کیفیت محیط شهری؛ محیط های پاسخده

مراجع

1. استانداری مرکزی. (1394). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. بازیابی در 25 مرداد 94 از http://amar.ostan-mr.ir/akhbar/khabar/9647

2. بنتلی، ای؛ الکک، آ؛ مورین، پ؛ مک‌گلین، س. و اسمیت، گ. (1985). محیط‌های پاسخده. (م. بهزادفر، مترجم). (1382). تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران

3. حسینی، س. ب.، علی‌الحسابی، م. و نسبی، ف. (1390). تحلیل محیط شهری از رویکرد کیفیت بصری. هویت شهر، 5 (8)، 91-83

4. خطیبی، س. م. (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر (مطالعة موردی: محدودة ورودی سنندج). هویت شهر، 7 (13)، 73-63

5. دفتر آمار و اطلاعات استانداری مرکزی. (1396) بررسی جمعیتی شهر اراک در گذشته ، حال و آینده. بازیابی در 26 خرداد 1396 از http://amar.ostan-mr.ir/Show?MyTitleId=9647

6. رفیعیان، م. و رضوی، ح. (1389). ارتقای کیفیت محیط شهری با استفاده از رویکرد برنامه‌ریزی طراحی محور (تئاتر شهر و پهنة پیرامون). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 14 (2)، 287-269

7. رفیعیان، م.، تقوایی، ع. ا.، خادمی، م. و علی‌پور، ر. (1391). بررسی تطبیقی رویکردهای سنجش کیفیت در طراحی فضاهای عمومی شهری. نشریة انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 1 (4)، 43-35

8. رفیعیان، م.، مولودی، ج. و پورطاهری، م. (1390). سنجش کیفیت محیط شهری در شهرهای جدید (مطالعة موردی: شهر جدید هشتگرد). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15 (3)، 38-19

9. سلیمانی، م.، تولائی، س.، زنگانه، ا. و تلخابی، ح.ر. (1392). زمینه‌ها و فرایندهای زوال در بخش مرکزی شهر اراک. مطالعات مدیریت شهری، 5 (13)، 34-24

10. شهرداری اراک. (1394). طرح جامع میدان شهدا. بازیابی در 5 اسفند 94 از http://www.arak.ir/shahrsazi

11. عباس‌زادگان، م. و وحیدیان، ر. (1388). راهبرد طراحی فراین محور و محصو‌ محور کیفیت‌های محیط شهری. باغ نظر، 6 (12)، 16-3

12. عربی، م. (1392). اراک از شهرنشینی سنتی تا نوکلان‌شهر ناپایدار (اولویت‌های کالبدی، عمرانی و اجتماعی نوکلان‌شهر اراک). مجموعه‌مقالات همایش معماری وشهرسازی و توسعة پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار. مشهد: مؤسسه آموزش عالی خاوران

13. فلاحت، م. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهندة آن. نشریة هنرهای زیبا، (26)، 66-57

14. لینچ، ک. (1372). سیمای شهر. (م. مزینی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران

15. محمودی‌نژاد، ه.، پورجعفر، م.، بمانیان، م.، انصاری، م. و تقوایی، ع. (1387). پدیدارشناسی محیط شهری: تأملی در ارتقای فضا به مکان شهری. علوم و تکنولوژی محیط زیست،10 (4). 297-282

16. معروفی، س. و انصاری، م. (1393). ارزیابی تأثیر عناصر منظر شهری بر میزان احساس تعلق محلی (مطالعة موردی: محلة نارمک تهران). هویت شهر، (18)، 46-39

17. موسوی، س. ا. (1385). برنامه‌ریزی توسعة محله‌ای با تأکید بر سرمایه‌های اجتماعی مورد مطالعه: کوی طلاب شهر مشهد. پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس. تهران، ایران

18. مهندسین مشاور زیستا. (1387). بررسی گسترة فقر شهری و شناسایی محله‌های فقیرنشین سکونت‌گاه‌های غیر رسمی (مربوط به طرح مطالعاتی ساما‌‌‌ن‌دهی و بهسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی شهر اراک). تهران: وزارت مسکن و شهرسازی

19. Andersen, H. S. (2008). Why do residents want to leave deprived neighborhoods? Journal of Housing and the Built Environment, 23, 79-101

20. Aschwanden, G. D. P. A., Haegler, S., Gool, L. V., & Schmitt, G. (2011). Empiric design evaluation in urban planning. Automation in Construction, 20, 299–310

21. Bai, X., Nath, I., Capon, A., Hasan, N., & Jaron, D. (2012). Health and wellbeing in the changing urban environment: Complex challenges, scientific responses, and the way forward. Current Opinion in Environmental Sustainability, 4, 465–472

22. Bonaiuto, M., Fornara, F., & Bonnes, M. (2003). Indexes of perceived residential environment quality and neighborhood attachment in urban environments: A confirmation study on the city of Rome. Landscape and Urban Planning, 65, 41–52

23. Burrows, R., & Rhodes, D. (1998). Unpopular places? Area disadvantage and the geography of misery in England. Bristol-York: Policy Press, Joseph Rowntree Foundation

24. Dempsey, N. (2012). Neighborhood design: Urban outdoor experience. UK: University of Sheffield, Sheffield

25. Garcia-mira, R., Arce, C., & Sabucedo, J. M. (1999). Perceived quality of neighborhoods in a city in northwest Spain: An individual difference scaling approach. Journal of Environmental Psychology, 17, 243–252

26. Golicnik, B., & Thompson, W. (2010). Emerging relationships between design and use of urban park spaces. Landscape and Urban Planning, 94, 38–53

27. Isaacs, R. (2000). The urban picturesque: An aesthetic experience of urban pedestrian places. Journal of Urban Design, 5(2), 145-180

28. Jackson, L. E. (2003). The relationship of urban design to human health and condition. Landscape and Urban Planning, 64, 191–200

29. Kim, H., Woosnam, K. M., Marcouiller, D. W., Aleshinloye, K. D., & Choi, Y. (2015). Residential mobility, urban preference, and human settlement: A South Korean case study. Habitat International, 49, 497-507

30. Lewicka, M. (2008). Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past, Journal of Environmental Psychology, 28, 209–231

31. Lynch, K. (1960). The image of the city. Cambridge: MIT Press

32. Norouzian-Maleki, S., Bell, S., Hosseini, S., & Faizi, M. (2015). Developing and testing a framework for the assessment of neighborhood liveability in two contrasting countries: Iran and Estonia. Ecological Indicators, 48, 263–271

33. Potter, J. J., & Cantarero, R. (2006). How does increasing population and diversity affect resident satisfaction? A small community case study. Environment and Behavior, 38, 605–625

34. Topcu, K. D., & Topcu, M. (2012). Visual presentation of mental images in urban design education: Cognitive maps. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 51, 573–582

35. Tu, K. J., & Lin, L. T. (2008). Evaluative structure of perceived residential environment quality in high-density and mixed-use urban settings: An exploratory study on Taipei City. Landscape and Urban Planning, 87, 157–171

36. Walford, N., Samarasundera, E., Phillips, J., Hockey, A., & Foreman, N. (2011). Older people’s navigation of urban areas as pedestrians: Measuring quality of the built environment using oral narratives and virtual routes. Landscape and Urban Planning, 100, 163–168

37. Wang, M., Yang, Y., Jin, S., Gu, L., & Zhang, H. (2016). Social and cultural factors that influence residential location choice of urban senior citizens in China: The case of Chengdu city. Habitat International, 53, 55-65