تحلیل همدیدی خشکسالی های استان خراسان رضوی

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 5، خرداد 1392، صفحه 37-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v2i1.17464

نویسندگان

عزت نامنی¹؛ سلیمان صادقی^{* 2}؛ رضا دوستان²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²فردوسی مشهد

چکیده

خشکسالی، بارش کمتر از متوسط ریزش‌های جوّی سالانه و توزیع ناموزون بارندگی است. این پدیده طبیعی، ریشه در نوسانات اقلیمی وگردش عمومی هوا دارد. بزرگی و فراوانی خشکسالی ها در طول زمان، الگوهای مشخصی را نشان می‌دهند. هدف این پژوهش، شناخت الگوهای سینوپتیکی رخداد خشکسالی ها در استان خراسان رضوی است. از میان ایستگاه‌های هواشناسی سینوپتیک استان، ده ایستگاه انتخاب گردید و داده‌های بارش 9 ماه از سال تا پایان سال 2007مورد استفاده قرارگرفت. با شاخص SPI دوره‌های 3 ماهه خشک مشخص شد و از بین ماه های خشک، خشکسالی‌های فراگیر در منطقه درمجموع17مورد پدیده خشکسالی تعیین گردید. به منظور شناسایی الگوهای سینوپتیکی داده‌های ژئوپتانسیل متر، سطح زمین وتاوایی از سایت NCEP/NCAR استخراج شد و برای ایجاد ماتریس در محدوده بین عرض 10تا 70درجه شمالی و طول 10- تا 80 درجه شرقی مورد استفاده قرار گرفت. به منظور کاهش و انسجام داده ها و مشخص کردن عامل‌های خشکسالی از روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی استفاده گردید. تعداد پنج مولفه اصلی، که بیش از 95 درصد کل واریانس داده ها را توجیه کرده، انتخاب شد. یافته ها نشان داد رفتار پرفشار جنب حاره، عدم تشکیل ناوه بادهای غربی بر روی دریای مدیترانه و تشکیل جبهه قطبی در مدار بالا سبب عدم انتقال رطوبت و پایداری هوا در منطقه بوده و شرایط خشکسالی را فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها

خشکسالی؛ خراسان رضوی؛ بارش؛ الگوهای جوی؛ تحلیل عاملی

مراجع

آسیایی، مهدی؛ 1385. پایش خشکسالی در مشهد. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، ش 8- 7. ص86- 85 .

احمدیان طبسی، ج و همکاران؛ 1384. پایش وضعیت خشکسالی خراسان رضوی و بررسی آن در سال 1384. بولتن علمی پژوهشکده اقلیم شناسی.

بداق جمالی، جواد و همکاران؛ 1384. مدیریت ریسک خشکسالی. مشهد: سخن گستر.ص36.

دوستان، رضا؛ 1390. مطالعه تغییرات زمانی الگوهای فشار در ایران. پایان نامه دوره دکتری دانشگاه تهران.

صادقی، سلیمان؛ 1387. تحلیل سینوپتیکی خشکسالی خراسان، پایان نامه دوره دکترای دانشگاه تربیت معلم تهران. صص4-105-118.

صداقت کردار و فتاحی؛ 1387. شاخص‌های پیش آگاهی خشکسالی در ایران. جغرافیا و توسعه. ش11.

صمدی نقاب، سینا؛ 1385. پیش بینی خشکسالی با روش ریزگردانی خروجی الگوهای GCM(Global Circulation Model). جغرافیا وتوسعه ناحیه ای. ش 8- 7. صص86-85.

عزیزی، قاسم و روشن، علی اصغر؛ 1384. بررسی خشکسالی‌ها، ترسالی‌ها و امکان پیش بینی آنها با استفاده از مدل سری زمانی هالت وینترز در استان هرمزگان. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ش4. ص48.

غیور، حسنعلی و مسعودیان، سید ابوالفضل؛ 1376. بزرگی گستره و فراوانی خشکسالی‌ها در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ش 12. صص44-50.

فتاحی، ابراهیم و رضیئی، طیب؛ 1388. الگوهای گردش جوی روزانه بر روی ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ش 93. صص45-74.

مطالعات برنامه آمایش استان خراسان رضوی. گروه تحلیل و ارزیابی موقعیت طبیعی و محیط زیستی بخش هوا و اقلیم. استانداری خراسان. خرداد 1388. ص26.

منگه، مونیک؛ 1377. انسان و خشکسالی. ترجمه احمد معتمد. دانشگاه یزد. چاپ اول. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. ص3.

Alijani, B., 2002. variations of 500 hpa flow patterns over Iran and surrounding areas and their relationship with the climate of Iran. Theoretical and Applied climatology, 72, 41-54.

Landsberg. H. E.,1982. climaticapects of drought bull Ameri-meteo, soci, p 593-595.

ROCHEM, F.,1986. Dictionnaire Francais d, hydrologie de surface Masson. Paris, 287 pages.

Smith, Keith.,1992. “Environmental hazards”. Routledge.

TIMBERLAKEL.,1985. L’Afrique en crise; La banqueroute de L’Harmattan- Earthscan ed, Paris.294 pages.

Wilhite, D. A,. 1997. Responding to Drought: common threads from the past, vision for the future. Journal of the American water Resources Association. 33 (5): 951-959.

AhmadianeTabasi et al. 2005. Monitoring situation Drought in KhorasanRazavi and its ansideration during a year Knowledgeble bulletin.

Alijani B.2002.variations of500 hpa flow patterns over Iran and surrounding areas and their relationship with the climate of Iran.Theoretical and Applied climatology.No.72, p.54

Asiaee,M. Monitoring Drought in Mashhad. Journal of geography and regional development, No.8, pp.85-86.

Azizi. Gh.,andRoshan. A. 2005. Consideration of droughts – humid periods and possible predict by using Halt Winters model in Hormozgan province. Journal research of geography, No. 4, p. 48.

BadaghJamali. J., et al. 2005. Management of risk drought. SokhanGostar, p. 36.

Doustan. R. 2011.Study of time changing pattern of pressure in Iran,Thesis (Tehran University).

Fattahi. E., and Raziei. 2009. Atmospheric circulation patterns daily of Iran. Journal research of geography, No.93, pp. 45-74.

Ghaur. H., and Masoudian. Seied A. 1998.The magnitude, Area, and Frequency of droughts in Iran.Journal research of geography, No.12, pp. 44-50.

Landsberg. H.E1982. climaticapects of drought bull Ameri-meteo, soci, p. 593-595.

Monik. M. 1999. Translation of Ahmad Motamed.Yazd University, Man and drought, first edition.ElmSanat Iran publication, P. 3.

Preparation of studying program in KhorasanRazavi province. 2009. Analysis group of natural situation of environment weather and climate part. Khorasan province, p.26.

ROCHEM. F.DictionnaireFrancais d, hydrologie de surface Masson, Paris, 1986,p. 287.

Sadeghi. S. 2008. Synoptical analysis drought of Khorasan.Thesis (Tehran training teacher University), pp105-118.

SamadiNaghab. S., droughtprediction Global Circulation Model, Journal of geography and regional development, No. 8, p. 86.

SedaghatKerdar., and Fattahi. 2008. predict drought index in Iran. Journal of geography and development, No. 11.

Smith, Keith, “Environmental hazards”, Routledge, 1992.

TIMBERLAKEL- L’Afrique en crise; La banqueroute de L’Harmattan- Earthscaned, Paris, 1985,294 pages.

Wilhite.D.A. 1997.Responding to Drought: common threads from the past, vision for the future.Journal of the American water Resources Association. 33 (5): 951-959.

Wilhite.D.A. 1986.DroughtPolig in U.S and Australia. A comparative analysis. Water resources Bulletin22:425-438.