عوامل کنترل کننده هوازدگی حفره ای ( تافونی ) در گرانیت ‌های جنوب مشهد و سازند شمشک واقع در بخش شمالی بینالود

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 9، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 11، آذر 1387   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v6i11.4285

نویسندگان

مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای^* ؛ موسوی حرمی موسوی حرمی؛ محبوبی محبوبی

چکیده

مهمترین سیمای هوازدگی در توده ‌های گرانیتی، هوازدگی حفره ای است که به آن تافونی می‌گویند. تافونی ‌ها حفرات عمیق و توخالی‌اند که توسط سازوکارهای متفاوت هوازدگی به وجود می آیند. در این نوشتار، چگونگی پیدایش تافونی ‌ها و عوامل کنترل کننده آنها در گرانیت‌های جنوب مشهد و ماسه سنگ‌های سازند شمشک در یک آب و هوای نیمه خشک بررسی شده است. براساس مطالعات پتروگرافی، این سنگ‌ها متشکّل از کوارتز ، فلدسپات پتاسیم، پلاژیوکلاز و میکا هستند. در ناحیه‌ی مورد مطالعه ، تافونی‌ها بیشتر به وسیله فرایند های فیزیکی و شیمیایی تشکیل شده اند. در این سنگ‌ها ، تافونی ها به وسیله عوامل کانی شناسی و ساختاری سنگ ، تغییرات آب و هوای محلی اطراف تافونی ها و میکروکلیمای درون خود حفرات کنترل می شوند. به دلیل فابریک (بافت) دانه ای در گرانیت‌ها ، یکی از مهمترین فرایند‌های ایجاد کننده هوازدگی حفره ای ، فروپاشی دانه ای کانی ‌های ناپایدار مانند فلدسپات‌ها و میکاهاست. آنالیز خاک‌های تولید شده در زیر گل‌سنگ‌‌های روی صخره ‌های گرانیتی توسط XRD وجود کوارتز، اورتوکلاز، آلبیت، کلسیت و کانی های رسی ( به ترتیب فراوانی شامل کائولینیت ، ایلیت و مونتموریونیت ) را به اثبات رسانده است. سیستم‌های درزه ، رگه های پگماتیتی ، تورّق سطحی ، سست شدن و سخت شدن رویه‌ی رخنمون های سنگی از عوامل مهم کنترل کننده شروع تشکیل تافونی ها و رشد آنها محسوب می شود. بنابراین پیشنهاد می شود که لیتولوژی و ساخت سنگ و نیز تغییرات محیطی از عوامل مهم کنترل کننده هوازدگی حفره ای در این سنگ‌ها باشد. در سازند شمشک نیز انحلال سیمان آهکی و هوازدگی نمکی نقش بسیار مهمّی در تشکیل تافونی‌ها ایفا می نماید.
کلّید واژه‌ها: تافونی ، هوازدگی حفره ای ، مشهد ، فروپاشی دانه ای ، گرانیت ، هوازدگی نمکی