زکات باطنی از دیدگاه فقهی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 43، شماره 1 - شماره پیاپی 86، خرداد 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i2.11102

نویسندگان

جواد ایروانی^{* 1}؛ عباسعلی سلطانی²؛ محمدحسین حسین زاده بحرینی²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از راهکارهای دست‌یابی به عدالت اقتصادی و مقابله با فقر، پرداخت های مالی به نیازمندان است. فرضیه‌ی این تحقیق آن است که افزون بر زکات مصطلح و خمس، حق مالی دیگری در آموزه های دینی مطرح شده است که بر پایه‌ی روایات، «زکات باطنی» نام دارد و عبارت است از «زکاتی فراگیر که به هدف رفع فقر و به گونه‌ی وجوب کفایی، به اموال توانگران تعلق می گیرد و از نظر مقدار و شرایط، با زکات مصطلح متفاوت است». این پژوهش، پس از مفهوم‌شناسی واژه ها، ادله‌ی وجوب این زکات را با تحلیل آیات و روایات مربوط، به بحث نهاده و به پاره‌ای از احکام آن اشاره نموده است.

کلیدواژه‌ها

زکات؛ زکات باطنی؛ صدقه؛ عدالت اقتصادی؛ فقر

مراجع

ابن اثیر، مبارک بن محمد؛ النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ چهارم، قم، موسسه اسماعیلیان، 1364.

ابن­بابویه، محمد بن علی؛ الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، بی تا.

ـــــــــــ ، الهدایه، چاپ اول، قم، مؤسسه الامام الهادی(ع)، 1418ق.

ـــــــــــ ، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، انتشارات اسلامی، 1361.

ـــــــــــ ، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، جامعه المدرسین، 1404ق.

ابن حزم، علی بن احمد؛ المحلی، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دارالفکر، بی تا.

ابن حنبل، احمد بن محمد؛ مسند احمد، بیروت، دارصادر، بی تا.

ابن سعد، محمد بن سعد؛ الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی تا.

ابن شهر آشوب، محمد بن علی؛ المناقب، قم علامه، بی تا.

ابن عربی، محمد بن عبدالله؛ احکام القرآن، بی جا ، بی تا .

ابن قدامه، عبد الله؛ المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی تا.

ابن ماجه، محمد بن یزید؛ سنن ابن ماجه، دارالفکر، بیروت، بی تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب، چاپ اول، بیروت، درالفکر، 1410ق.

ابوعبید، قاسم بن سلام؛ الاموال، بیروت، دارالفکر، 1408ق.

اجتهادی، ابوالقاسم؛ وضع مالی و مالیه  مسلمین از آغاز تا پایان دوره امویان، چاپ اول، تهران، سروش، 1363.

اردبیلی، احمد؛ زبدة البیان فی احکام القران، چاپ اول، تهران، المکتبه المرتضویه، بی‌تا.

انصاری، مرتضی؛ الزکاة، اول، قم، الموتمر العالمی بمناسبه ذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی؛ المکاسب، چاپ دوم، قم، انتشارات دهاقانی (اسماعیلیان)، 1374.

ایروانی، جواد؛ «بازکاوی مفهوم و کاربرد واژه‌های زکات و صدقه در روایات»، فصلنامه علوم حدیث، سال سیزدهم، شماره 48، تابستان 1387.

بحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضرة، تحقیق محمد تقی ایروانی، قم، جامعه  مدرسین، بی‌تا.

بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری، دارالفکر، بیروت، 1403ق.

بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی تا.

ترمذی، محمد بن عیسی؛ سنن الترمذی، دوم، دارالفکر، بیروت، 1403ق.

جصاص، احمد بن علی؛ احکام القران، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة، تحقیق عبد الرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

حسینی شیرازی، محمد؛ الفقه، چاپ دوم، بیروت، دارالعلوم، 1408ق.

حکیمی، محمد رضا و دیگران؛ الحیاة، چاپ اول، تهران، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه، 1368.

حویزی، علی بن جمعه؛ نورالثقلین، تصحیح سید هاشم رسولی، چاپ چهارم، قم، موسسه اسماعیلیان، 1412ق.

خویی، ابوالقاسم؛ البیان فی تفسیر القران، چاپ سوم، قم دارالثقلین، 1418ق.

ـــــــــــ ، معجم رجال الحدیث، چاپ پنجم، 1413ق.

سبزواری، محمد باقر؛ ذخیره المعاد، موسسه آل البیت(ع)، بی تا.

سیوطی، عبد الرحمن بن­ابی بکر؛ الدر المنثور، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه، 1365ق.

شهید اول، محمد بن مکی؛ الدروس الشرعیه، چاپ اول، قم، موسسه النشر الاسلامی،1412ق.

صادقی ،محمد؛ الفرقان فی تفسیر القران، چاپ دوم، قم، انتشارات فرهنگی اسلامی، 1365.

طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1417ق.

طبرانی، سلیمان بن احمد؛ المعجم  الکبیر، چاپ دوم، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، بی تا.

طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.

طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الامم و الملوک، بیروت، موسسه الاعلمی، بی تا.

ـــــــــــ ، جامع البیان عن تاویل آی القران، بیروت، دارالفکر، 1415ق.

طوسی، محمد بن حسن؛ الاستبصار، قم، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

ـــــــــــ ، الامالی، چاپ اول، قم، دارالثقافه، 1414ق.

ـــــــــــ ، الخلاف، چاپ اول، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1417ق.

ـــــــــــ ، الفهرست، چاپ اول، موسسه نشر الفقاهه، 1417ق.

ـــــــــــ ، المسبوط فی فقه الامامیه، تحقیق محمد تقی کشفی، تهران، المکتبه المرتضویه، 1387ق.

ـــــــــــ ، النهایه، بیروت، دارالاندلس، بی تا.