هیدروپلیتیک نیل و تأثیر آن بر روابط ژئوپلیتیکی میان مصر، سودان و اتیوپی ( با تأکید بر سد رنسانس)

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 2، دوره 3، شماره 4 - شماره پیاپی 10، اسفند 1397، صفحه 39-68   

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.v3i10.75353

نویسندگان

جواد اطاعت¹؛ یاشار ذکی^{* 2}؛ حسن کریمی²

¹دانشگاه شهید بهشتی

²دانشگاه تهران

چکیده

رود نیل با 6853 کیلومتر، طولانی­ترین رودخانه جهان و پرآب­ترین رودخانه در قاره آفریقا است. این رودخانه که حاصل مجموعه­ای از چندین جویبار است، پس از طی مسیری طولانی به سمت شمال، و گذر از کشورهایی که در مسیر این رودخانه هستند، نهایتا وارد دریای مدیترانه در شمال آفریقا می شود. نیل نقش اساسی در اقتصاد کشورهای حوضه نیل یعنی مصر، سودان و اتیوپی دارد. میزان بهره ­برداری سه کشور از نیل به یک اندازه نیست. بیشترین میزان استفاده از رود نیل مربوط به مصر و پس از آن سودان و اتیوپی است. تا دهه 1990م. مشکل چندانی میان سه کشور به وجود نیامد. اما از اواسط دهه 1990م. در نتیجه تقاضای فزاینده مبتنی بر طرحهای جدید آبیاری، رشد جمعیت و سطح بالاتر زندگی، رقابت بر سر حقابه آب نیل میان سه کشور فوق ­الذکر بالا گرفت. آنچه که بر شدت رقابت میان آنها افزود، اقدام دولت اتیوپی در ساخت سد نهضت (رنسانس) در سال 2011م. بود، به گونه­ای که ساخت این سد و بهره ­برداری از آن صدمات جدی به اقتصاد مصر و تا اندازه­ای سودان وارد می­ ساخت. اقدامی که از سوی دولت مصر بی­ پاسخ نماند و با واکنش شدید این کشور مواجه شد. در این پژوهش که روش تحقیق، توصیفی -  تحلیلی بوده و برای جمع­آوری اطلاعات از منابع مکتوب و اینترنت استفاده شده، در پاسخ به این سئوال که هیدروپلیتیک نیل چه تاثیری بر روابط ژئوپلیتیکی میان مصر، سودان و اتیوپی گذاشته است؟ می­توان گفت که هیدروپلیتیک نیل، مصر، سودان و اتیوپی را در آستانه یک تقابل ژئوپلیتیکی قرار داده است.  یافته ­های این پژوهش حاکی از آن است که قراردادهای استعماری، فقدان یک مکانیسم مناسب در زمینه تقسیم آب، افزایش جمعیت و رشد کشاورزی و صنعت در حوضه نیل، ساخت سد رنسانس در اتیوپی و نهایتا دخالت قدرتهای منطقه ­ای و جهانی باعث شده تا حوضه رود نیل عرصه رقابت هیدروپلیتیکی میان مصر، سودان و اتیوپی شود. بنابراین می­توان گفت در صورت پافشاری کشورهای بالادست بر سهم منصفانه از آب نیل از جمله عملیاتی شدن سد نهضت (رنسانس) و بهره ­برداری از آن توسط اتیوپی، آسیب فراوانی را متوجه میزان آب شرب، کشاورزی و صنعت توریسم مصر و تا اندازه ناچیزی آب سودان خواهد گذاشت. لذا در چنین شرایطی هیدروپلیتیک نیل، عرصه «تقابل ژئوپلیتیکی» میان مصر، سودان و اتیوپی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

بهره برداری؛ نیل؛ مصر؛ سودان و اتیوپی

مراجع

1. Araghchi, S.A. (2014).Water Diplomacy, From Conflict to Cooperation. Quarterly Journal of Global Politics, 3(4), 91-119. [In persion]

2. Araghchi, S.A. (2015). Foreign and International Waters Diplomacy. Tehran: Ministry of Foreign Affairs Press. [In persion]

3. Barter, J. (2002). Rivers of the World - The Nile. Publisher: Lucent Books/Thomson Gale

4. Barter, J. (2008). Neil. Translated by Rashad Mardukhi, Tehran, Mahi Publishing. [In persion]

5. Barzegar, E. (2007). A Conceptual Framework for Understanding Egypt's Political Developments. Quarterly Journal of Law and Policy Research, 9(22), 203-252. [In persion]

6. Blake, G., Dreisdel, A. (1995). Middle East and North Africa. Translated by Darre Mirheider, Tehran: Ministry of Foreign Affairs Press. [In persion]

7. Brown, L.R. (2000). How Water Scarcity Will shapes the New Century (speech) Stockholm Water Conference, Stockholm.

8. Cockett, R. (2010). Sudan: Darfur and the Failure of an African State. London: Times.

9. Cooley, J. (1984). The War over Water. Foreign Policy 54,3-28.

10. Dodds, K. (2000). Geopolitics in A changing World. Michigan: Prentice Hall.

11. FAO (2003). General Summary Asia: Water With drawal. " AQUASTAT: FAO's information system on Water & Agriculture, online at http://www.fao.org.

12. Farshadgohar, N. (1988). International Rivers System and Arvand River. Tehran, Office of Political and International Studies. [In persion]

13. Ghanad bashi, J. (1977). Consequences of the Construction of the Renaissance Dam on the Nile. International Peace Studies Center (IPSC). [In persion]

14. Golkarami, A., Kavianiadrad, M. (2017). The Impact of Water Resources Constraints on Hydropolitical Tensions. Journal of Geography and Environmental Planning, 28(1), 105-126. [In persion]

15. Grinberg, A. (2013). Where do I from? A Book about Ethiopia. Ethiopia: Ethiopia University.

16. Hafeznia, M. R., Nikbakht, M. (2002). Water and Sociopolitical Tensions; Case Study of Gonabad. Journal of Geographical Research, 17(2, 3), (47-48). [In persion]

17. Hafeznia, M.R. (2011). Geopolitical Concepts and Principles]. Mashhad: Astan Qods Razavi. [In persion]

18. Haggett, p. (1979). Geography: modern Synthesis. London: Harper and Row.

19. Herodotus (1942). The Persian Wars, trans. George Rawlinson. Newyork: Modern Library Series, p.60.

20. Hillel, Daniel, (1994), Rivers of Eden. Oxford, UK: oxford University Press, P.76.

21. Hodgson, R. d. & Stoneman, E. A. (1986).The changing Map of Africa. 2 nd .ed. Princeton, N.J.: D.van Nostrand Co.

22. Kashef, Sh. (2013). Iran and International Environmental Law. Tehran: Khorsandi Publication. [In persion]

23. Lavasani, A. (1993). The International Conference on Environment in Rio de Janeiro. Tehran: Ministry of Foreign Affairs Press. [In persion]

24. LotfAli Zadeh, M., Ghavam, A., (2017). The Hydropolitical Root of Regional Security in the Middle East. Master’s Thesis: Tehran Shahid Beheshti University, Faculty of Political and Economic Sciences. [In persion]

25. Mohammadi, A. (2011). Egypt and the Water Crisis. Zaribar Scientific. Research Journal, 2(4), 38-52. [In persion]

26. Mojtahedzadeh, p. (2014). Political Geography and Geographical Policy. Tehran: SAMT Press. [In persion]

27. Mokhtariheshi, H. (2013). Iranian Hydropolitics: Geography of Water Crisis in the Horizon of 1404. Geopolitics Quarterly, 9(3), 53-71. [In persion]

28. Mokhtariheshi, H., Qaderi Hajat, M. (2008). Middle East Hydro politics over 2025 Horizon: Case Study of Tigris and Euphrates Basins, Jordan River, and the Nile. Journal of Geopolitics, 4(1), 46-63. [In persion]

29. Moorhead, A. (2016). Blue Nile. Translated by Dariush, Tehran: Avay-e Rouz. [In persion]

30. Moradi Tadi, M.R. (2017). Water and Politics: A Look at the Process of Water Politicization. Journal of Interdisciplinary Studies in Humanities, 9(4), 73-92. [In persion]

31. Olive, M. (2016). Neil. Translated by Ali Mohammadi, Tehran: Raz Nahan. [In persion]

32. Salehi, F. (2017). Sudan's Strategic Position for Egypt; the Role of the Nile in Bilateral Relations. Mehr News Agency. [In persion]

33. Seemann, M. (2016). Water Security Justice and the Politics of Water Rights in Peru and Bolivia. Alternautas, Vol.3.

34. Shakarian, Sh., Faghiri, Sh. (1997), a Collection of International Conventions. Tehran: Publisher of Presidential Institution. [In persion]

35. Shotar, S. (2007). Understanding the Concepts of Political Geography. Translated by Seyed Hamed Raziei, Tehran: SAMT Press. [In persion]

36. Smith, C.G. (1966). The disputed waters of the Nile.Transactions of the Institute of British Geographers. 111-128.

37. Waterbury.John. (1979). Hydropolitics of the Nile Valley. N.Y.Syracuse University Press.

38. Wihbey, P. M. & Berman, I. (2008).Water. The Geopolitics of Water. New England Journal of Public Policy, 21(2), 95-97.

39. Wolf, Aaron, Yoffe, Shira & Giordano, Mark, (2003), " International waters: indicators for identifying basins at risk", Journal of the American Water Recourses Association, 39, 1109- 1126.

40. World Commission of Dams (WCD), (2000), Dams & Development: a new Framework for Decision – Making, The Report of World Commission on Dams.