بررسی ویژگیهای کهن ترین متن های فارسی به خط مانوی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 6، شماره 11، تیر 1394، صفحه 99-125   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v6i11.38497

نویسندگان

فاطمه هاشمی زاده¹؛ آرمان بختیاری^{* 2}

¹دانشگاه بو علی سینا

²دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

در نیمه نخست قرن چهارم هجری، مانویان خط دینی خویش را برای نوشتن آثارخود به زبان فارسی به کار بردند. این متن ها بخشی از دست نوشته هایی است که در تورفان یافت-شده و هم اکنون در فرهنگستان علوم برلین- براندنبورگ نگهداری می شود. به عبارت دیگر این متن ها را باید از جمله کهن ترین آثار زبان فارسی به شمار آورد که به زبانی نوشته شده اند که آن را می‌توان فارسی نو آغازین خواند. هدف این مقاله معرفی و بررسی زبانی دست نوشته های فارسی نو آغازین است که شامل 15 متن دو برگی می شود. روال ارائه مطالب دراین تحقیق بدین صورت است که ابتدا نمونه هایی از متن های ذکر شده به صورت حرف نوشت، آوانوشت و ترجمه به همراه شماره ثبت قطعه مربوطه در اکادمی علوم برلین آمده است. سپس مهم ترین ویژگی های نگارشی، آوایی، و واژگانی این نمونه ها ذکر و با دوره های پیش و پس از آن مقایسه شده است. نتایج این بررسی نشان داد زبان متن های مورد نظر در برخی موارد به فارسی نو و در برخی موارد به فارسی میانه نزدیکتر است.

کلیدواژه‌ها

فارسی نو آغازین؛ دست نوشته های مانوی؛ زبان فارسی؛ ریشه شناسی

مراجع

آذر، امان الله ، «نشانه جمع در زبان دری»؛ نشریه زبان و ادبیات؛ شماره 52( 1373) 84-89.

آرلاتو، آنتونی (1373)؛ درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی؛ ترجمه: یحیی مدرسی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

ابوالقاسمی، محسن (1387)؛ دستور تاریخی زبان فارسی؛ تهران: سمت.

ابوالقاسمی، محسن «فعل تمنایی در فارسی دری»؛ ادبیات و زبان‌ها (دانشکده ادبیات دانشگاه تهران)؛شماره 129-132: (1373)1-8.

انوشه، حسن (1385)؛ تاریخ ایران کمبریج؛ ج. پنجم؛ گردآورنده: ر. ن. فرای؛ تهران: امیرکبیر.

جعفری دهقی، محمود (1382)؛ بازشناسی منابع و ماخذ تاریخ ایران باستان؛ تهران: سمت.

رضایی باغ بیدی، حسن ، «واژه گزینی در عصر ساسانی و تأثیر آن در فارسی دری»؛ نامه فرهنگستان؛ سال چهارم، شماره سوم: (1379)145-158.

---------------- ، «کهن ترین متن های فارسی به خطوط غیر عربی»؛ نامه فرهنگستان؛ سال هشتم، شماره دوم:(1385) 9-31.

زرشناس، زهره ، «زبان بلخی»؛ نامه ی فرهنگستان؛ سال سوم، شماره ی اول (1376)12 -49.

زوندرمان، ورنر، «پیشینه جایگاه و برنامه های پژوهش های تورفانی»؛ ترجمه: آرمان بختیاری؛ نامه فرهنگستان؛ سال پنجم، شماره سوم) 1382) 175-186.

عمید، حسن (1389)؛ فرهنگ فارسی عمید؛ ویراستار عزیزالله علیزاده؛ چاپ اول، تهران: راه رشد.

قریب، بدرالزمان (1374)؛ فرهنگ سغدی؛ چاپ اول، تهران : فرهنگان.

مفتخری، حسین و حسین زمانی (1384)؛ تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان؛ چاپ دوم؛ تهران : سمت.

لازار، ژیلبر، "فارسی"، در راهنمای زبانهای ایرانی، ویراستار رودیگر اشمیت، (1378) ج. دوم؛ ترجمه: آرمان بختیاری و دیگران؛ تهران:ققنوس، (1378)437 -483.

مکنزی، دیوید نیل(1390)؛ فرهنگ کوچک پهلوی؛ ترجمه: مهشید میرفخرایی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مولف مجهول (1366)؛ تاریخ سیستان؛ تحقیق ملک الشعرای بهار؛ چاپ دوم؛ تهران: کلاله خاور.

ناتل خانلری، پرویز(1353)؛ تاریخ زبان فارسی؛ ج. 2؛ چاپ دوم؛ تهران:کاویان.

------------ (1365)؛ تاریخ زبان فارسی؛ ج. 1و3؛ تهران:نشر نو.

نفیسی، سعید (1341)؛ محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی؛ چاپ دوم؛ تهران.

هنینگ، و. ب. ، «قدیمی ترین نسخه شعر فارسی»، ترجمه: احسان یارشاطر؛ مجله دانشکده ادبیات؛ سال پنجم؛ شماره چهارم:(1337) 1-9.

Bartholomae, Chirstian (1904); Altiranisches Wörterbuch; Strassburg ;Reprint 1961; Berlin: Walter de Gruyter.

Boyce. M. (1960); A catalogue of the Iranian Manuscripts in Manichean script in the German Turfan Collection; Berlin: Akademie Verlag.

------------ (1975); A Word-list of Manchaean middle Persian and Parthian; Acta Iranica 9; Leiden: Tehran.

Henning, W. B, “Persian Poetical Manuscripts from the Time of Rūdakī“, (1962) A Locust’s Leg, Studies in Honour of S. H Taqizadeh; London: Pp 89-104.

Kent, Roland, G. (1953); Old Persian, Grammar, Texts, Lexicon; Second edition. American Oriental Society: New Haven.

MacKenzie, David. N (1971). A concise Pahlavi Dictionary; Oxford University Press: London.

Meisterernst, D. Durkin (2013); “Concise Middle Persian grammar”, Leiden University: Leiden.

Provasi, E. ;"New Persian Texts in Manichaean Scripts from Turfan", in: The Persian language in history, edited by Mauro Maggi and Paolo Orsatti,(2011),Wiessbaden:119-178.

وبگاه اینترنتی

www. bbaw. de/forschung/turfanforschung/dta