منابع درآمد مالی امویان در خراسان

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 47، شماره 1 - شماره پیاپی 94، تیر 1394، صفحه 137-158   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v47i11.32588

نویسنده

مریم سعیدیان جزی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

خراسان پس از فتوح، تحت اداره خلافت اسلامی قرار گرفت و به خاطر دارا بودن منابع طبیعی و قرارگرفتن در مسیر تجارت بین المللی اهمیت ویژه ای پیدا کرد. این منطقه در صنایع محلی، محصولات کشاورزى و انتقال کالاهای شرقی سرآمد بود و منابع مورد نیاز سرزمینهای اسلامی را فراهم می نمود. برخی از سیاستهای امویان در خراسان برای بهره مندی از این امکانات و تقویت بنیه اقتصادی دولت خود بود. منابع درآمد مالی امویان در خراسان به سه دسته منابع شرعی، جعلی و عرفی تقسیم می شد. این مقاله بر آن است تا ضمن بازشناسی این منابع، زمینه ها و نتایج مترتب برآن را نیز بازگو نماید. روش تحقیق، مطالعه تاریخی و به صورت تحلیلی و توصیفی می باشد که با استفاده از منابع اسلامی انجام گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که بخش مهمی از سیاست مالی امویان در خراسان برگرفته از تغییر در احکام مالی و به کارگیری قواعد سنتی و عرفی بود. در نتیجه به جز در موارد خاص و محدود پذیرش اسلام، تغییری در منابع مالی خراسان ایجاد نکرد. پیامد این امر گسترش نارضایتی های عمومی و ظهور جنبشهای اجتماعی متعدد بود.

کلیدواژه‌ها

امویان؛ مالیات؛ خراسان؛ ساسانیان؛ دهقانان

مراجع

قران کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه ای.

ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمدصقر، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.

ابوالفرج الاصفهانی، الاغانی، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، 1415ق.

ابو عبید، قاسم بن سلام، الاموال، موسسه الناصر، بیروت، 1981م.

ابویوسف، الخراج و صناعة الکتابه، المعرفه، بیروت، 1302ق.

انصاری، شمس الدین محمد، نخبه الدهرفی عجائب البر و البحر، اساطیر، تهران، 1381.

ابن اعثم، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، دار الاضواء، بیروت، 1411ق.

ابن اثیر،علی، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت، 1385ق.

ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، اکادیمیه المملکه المغربیه، رباط، 1417ق.

ابن جوزی، عبدالرحمن، المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1412ق.

ابن خلدون، العبر و دیوان المبتداءو الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحاده، دارالفکر، بیروت، 1408ق.

ابن زنجویه، الاموال، تحقیق ابومحمد الأسیوطی، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1427ق.

ابن سعد، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادرعطا، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1410ق.

ابن فندق، تاریخ بیهق، کتابفروشی فروغی، بی جا، 1361.

ابن عبدربه، العقد الفرید، تصحیح مفید محمد مقیمه، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1404ق.

ابن منظور، لسان العرب، نشرالادب الحوزه، قم، 1405ق.

ابن ندیم، محمد، الفهرست، ترجمه احمد رضا تجدد، بی نا، بی جا، بی تا.

أخبار الدولة العباسیة و فیه أخبار العباس و ولده، تحقیق عبدالعزیز الدورى و عبد الجبارالمطلبى، دار الطلیعه، بیروت، 1391ق.

إسماعیل باشا البغدادی، إیضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1339ق.

اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، مریم میراحمدی، علمی و فرهنگی، تهران، 1373.

اصطخری، مسالک و ممالک، ترجمه محمد تستری، محمود افشار، بی نا، تهران، 1374.

امام خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، دارالتعارف، بیروت، بی تا.

بلاذری، احمد، فتوح البلدان، دارالمکتبه الهلال، بیروت، 1988ق.

بلاذری، احمد، أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار، ریاض زرکلی، دارالفکر، بیروت، 1417ق.

بلاذری، احمد، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، نقره، تهران، 1337.

بلعمی، تاریخنامه طبرى، تحقیق محمد روشن، سروش، تهران، 1378.

جهشیاری، محمد، الوزراء و الکتّاب، دارالفکر الحدیث، بیروت، 1988ق.

حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، آگه، تهران، 1375.

حموی، یاقوت، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، 1995.

خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.

خوارزمی، محمد، مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1347.

داووی، احمد بن نصر، الأموال، تحقیق محمد احمد و علی جمعه، دارالسلام، قاهره، 1427ق.

دینوری، ابوحنیفه، الأخبار الطوال،تحقیق عبدالمنعم عامر، الرضی، قم، 1368.

راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، نگاه، تهران، 1382.

الریس، ضیاءالدین، خراج و نظامهای مالی دولتهای اسلامی از آغاز تا نیمه دوم قرن سوم، ترجمه فتحعلی اکبری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، 1373.

رئیس نیا، رحیم، از مزدک تا بعد، انتشارات پیام، بی جا، 1358.

زیدی،محمدحسین، الحیاة الاجتماعیة و الاقتصادیة فی الکوفة فی القرن الاول الهجری، جامعة بغداد، بغداد، 1970م.

خطیب، عبدالله، ایران در روزگار اموی، ترجمه محمودرضا افتخارزاده، رسالت قلم، تهران، 1378.

سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1410ق.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، اساطیر، تهران، 1375.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، دارالکتب العربی، بیروت، 1988م.

عبداللهی،رضا، «تقویم خراجی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره اول، 1361.

عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، مؤسسه النعمان، بیروت، 1410ق.

قدامه بن جعفر، کتاب الخراج و صناعة الکتاب، دارالرشید، بی جا، 1981م.

قزوینی، زکریا، آثار البلاد و اخبار العباد، امیر کبیر، تهران، 1373.

قمى، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه حسن بن على قمى، توس، تهران، 1361.

گردیزی، عبدالحی، زین الاخبار، تحقیق عبدالحی حبیبی، دنیای کتاب، تهران، 1363.

ماوردی، ابوالحسن، الاحکام السلطانیه، مکتبه و مطبعه البابی قاهره، بی تا.

ماوردی، ابوالحسن، آیین حکمرانی، ترجمه حسین صابری، علمی و فرهنگی، تهران، 1383.

مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب، تحقیق محمددبیر سیاقی، حدیث امروز، قزوین، 1381.

مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، امیر کبیر، تهران، 1364.

مسعودی، علی، مروج الذهب و معادن الجواهر، تحقیق اسعد داغر، دارالهجره، قم، 1409ق.

مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، تصحیح اسماعیل صاوی، دارالصاوی، قاهره، بی تا.

مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، سروش، تهران، بی تا.

مقدسى، محمد، أحسن التقاسیم فى معرفة الأقالیم، ترجمه علینقى منزوى، مؤلفان و مترجمان ایران، تهران، 1361.

مقدسى، محمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، مکتبه مدبولی، بی جا، 1411ق.

منهاج سراج، طبقات ناصری، تحقیق عبدالمحمد حبیبی، دنیای کتاب، تهران، 1363.

نرشخى، محمد، تاریخ بخارا، ترجمه أبونصرأحمدالقباوى، تحقیق محمدتقى مدرس رضوى، توس، تهران، 1363.

وکیع، محمد، اخبار القضاة، عالم الکتاب، بیروت، بی تا.

یعقوبی، احمد، تاریخ الیعقوبی، مؤسسه النشر و فرهنگ اهل بیت(ع)، قم، بی تا.