تحلیل ساختار فضایی فعالیت‌های صنعتی در اقتصاد ایران

اقتصاد و توسعه منطقه ای

مقاله 2، دوره 24، شماره 13، خرداد 1396، صفحه 1-28   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/erd.v24i14.64942

نویسندگان

نادر مهرگان؛ یونس تیموری^*

بوعلی سینا- همدان

چکیده

این مطالعه به تحلیل ساختار فضایی صنعت در اقتصاد ایران و در بین استان‌های مختلف می‌پردازد؛ اینکه ساختار فضایی فعالیت‌های صنعتی در اقتصاد ایران چگونه است و چه عواملی موجب شکل‌گیری چنین ساختاری در صنعت ایران شده است. به‌منظور پاسخ به این سؤالات، ابتدا از شاخص تمرکز الیسون و گلیسر برای ارزیابی ساختار فضایی صنعت در بین استان‌های ایران در دوره 92-1376 استفاده شده و سپس روش تحلیل اقتصادسنجی فضایی و مدل داده‌های تابلویی برای تحلیل اثرات عوامل مؤثر در شکل‌گیری ساختار فوق مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج تحلیل نشان می‌دهد ساختار فضایی صنعت در اقتصاد ایران، به‌طور قابل‌توجهی نابرابر است؛ به‌طوری‌که براساس شاخص، استان‌های آذربایجان شرقی، قزوین، مرکزی و تهران، به ترتیب با مقادیر 044/0، 051/0، 052/0 و 063/0، به‌عنوان صنعتی‌ترین استان‌ها بوده و متنوع‌ترین فعالیت‌های صنعتی در این استان‌ها وجود دارد. در مقابل، استان‌های بوشهر، هرمزگان و ایلام هر یک به ترتیب با مقادیر 550/0، 244/0 و 317/0 به‌عنوان استان‌هایی هستند که بخش صنعت در آن‌ها کمترین گسترش را داشته است. ضرایب توان بازاری استان، بازدهی در سطح مقیاس، قیمت هر متر مربع زمین در استان و هزینه حمل‌ونقل هر یک به‌عنوان عوامل در نظر گرفته شده در مدل فضایی به میزان 174/0-، 041/0-، 023/0- و 038/0 برآورد شده است. اما در مقابل، ضرایب متغیرهای متوسط دستمزد پرداختی و مخارج بودجه‌ای دولت، با علامت مثبت برآورد شده است. میزان برآورد شده برای ضریب شدت وابستگی استان‌ها در مدل فضایی (430/0)، نشان می‌دهد که نیروهای مرکزگرای موجود در داخل استان‌ها، غالب بر نیروهای گریز از مرکز بوده است. همچنین نتایج حاصل از شناسایی شبکه وابستگی فضایی بین استان‌ها، نشان می‌دهد به‌طور متوسط استان‌های تهران، قم، قزوین و مرکزی با وقوع تغییر در متغیرهای توضیحی مدل فضایی در این استان‌ها، دارای بیشترین ضریب توانایی اثرگذاری و جذب تغییرات ایجاد شده می‌باشند. استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان نیز استان‌هایی هستند که به‌طور متوسط، پایین‌ترین ضریب توانایی اثرگذاری و ظرفیت جذب تغییرات ایجاد شده را دارند.

کلیدواژه‌ها

ساختار فضایی؛ شاخص تمرکز EG؛ ماتریس وابستگی فضایی؛ مدل خودرگرسیون فضایی

مراجع

[1] Acs, Z. J., & Armington, C. (2006). Entrepreneurship, geography, and American economic growth. Cambridge University Press

[2] Akbari, N., Shokoufeh, F., & Somayyeh, J. (2011). Spatial analysis of impact of government fiscal policies on income inequality in Iran, with Geographic Weighted Regression (GWR). Journal of Quantitative Economics (Former economic survey), 8 (3), 1-25, (in persian).

[3] Baldwin, R., Forslid, R., Martin, P., Ottaviano, G., & Robert-Nicoud, F. (2003). Economic Geography and Public Policy. Princeton University Press

[4] Baldwin, R. E., & Krugman, P. (2004). Agglomeration, integration and tax harmonisation. European Economic Review, 48(1), 1-23

[5] Bazzazan, F., Banouei, A., & Karami, M. (2009). Analysis of feedback and spillover impacts, By Two-Region input- output pattern (case study of Tehran and National economy). Journal of Iranian economic researches, 13(39), 29-52, (in persian)

[6] Beaudry, P., Green, D. A., & Sand, B. M. (2014). Spatial equilibrium with unemployment and wage bargaining: Theory and estimation. Journal of Urban Economics, 79, 2-19

[7] Combes, P. P., Mayer, T., & Thisse, J. F. (2008). Economic geography: The integration of regions and nations. Princeton University Press

[8] Combes, P. P., Duranton, G., & Gobillon, L. (2008). Spatial wage disparities: Sorting matters!. Journal of Urban Economics, 63(2), 723-742

[9] Dadashpour, H., Fathjalali, A. (2013). Analysis on regional especializing patterns and spatial concentration of industries in Iran. Journal of Regional Planning, 3 (11) pp. 1-18, (in persian).

[10] Drucker, J., & Feser, E. (2012). Regional industrial structure and agglomeration economies: An analysis of productivity in three manufacturing industries. Regional Science and Urban Economics, 42(1), 1-14

[11] Elhorst, J. P. (2014). Spatial econometrics: from cross-sectional data to spatial panels (pp. 20-25). Heidelberg: Springer

[12] Ellison, G., & Glaeser, E. L. (1997). Geographic concentration in US manufacturing industries: a dartboard approach (No. w4840). National Bureau of economic research.

[13] Ellison, G., Glaeser, E. L., & Kerr, W. R. (2010). What causes industry agglomeration? Evidence from coagglomeration patterns. The American Economic Review, 100(3), 1195-1213.

[14] Figueiredo, O., Guimaraes, P., & Woodward, D. (2014). Firmworker matching in industrial clusters. Journal of Economic Geography, 14(1),1-19

[15] Fujita, M., & Thisse, J. F. (2009). New economic geography: an appraisal on the occasion of Paul Krugman's 2008 Nobel Prize in Economic Sciences. Regional Science and Urban Economics, 39(2), 109-119

[16] Fujita, M., Krugman, P. R., & Venables, A. (1999). The spatial economy: Cities, regions, and international trade. MIT press

[17] Head, K., & Mayer, T. (2004). Market potential and the location of Japanese investment in the European Union. Review of Economics and Statistics, 86(4), 959-972

[18] Helpman, E. (1998). The size of regions. Topics in public economics: Theoretical and applied analysis, 33-54

[19] Kalantari, K.h. (2012). Quantitative models in planning (Regional, Urban and Rural). Farhang Saba Press, Tehran, (in persian)

[20] Kanbur, R and Venables, A.J. (2005). Spatial Inequality and Development . United Nations University World Institute for Development Economics Research (UNU-WIDER). By Oxford UniversityPress Inc. 2005

[21] Krugman, P. R. (1979). Increasing returns, monopolistic competition, and international trade. Journal of international Economics, 9(4), 469-479

[22] Krugman, P,. (1991). Increasing Returns and Economic Geography. The Journal of Political Economy, 99( 3), 483- 499

[23] Krugman, P., & Venables, A. (1993). Integration, specialization, and the adjustment (No. w4559). National Bureau of Economic Research

[24] Lasage, J,. Pace, K. (2013). Introduction to spatial econometrics. Translated in Farsi by: Jalaie, E, A., Jamshidnezhad, A. 2013, Noure Elm Press. First Edition. (in persian)

[25] Lasage, J,. Pace, K. (2013). Spatial econometric theory and techniques in MATLAB. Translated in Farsi by: Jalaie, E, A., Jamshidnezhad, A., & Taleghani, F. 2013, Noure Elm Press. First Edition. (in persian)

[26] Lu, J., & Tao, Z. (2009). Trends and determinants of China's industrial agglomeration. Journal of urban economics, 65(2), 167-180

[27] Mehregan, N., Teymourei, Y. (2013). Industrial location with spatial economics approach. Bu-Ali Sina University Press, First Edition, 2013. (in persian)

[28] Mehregan, N., Teymourei, Y. (2012). Evaluating provincial geographic concentration of industry and effective factors on it in Iran. Journal of Geography and Regional urban planning, 5, pp. 105- 120. (in persian)

[29] Mehregan, M. (2008). quantitative models for evaluating the performance of organizations- DEA. Published by: Management Department of University of Tehran. Second Edition, 2008. (in persian)

[30] Sanches, G. R. (2012). Essays on urban and spatial economics. A thesis submitted to the Department of Geography of the London School of Economics for the degree of Doctor of Philosophy. London. March 2012.

[31] Santos, G. F., Haddad, E. A., & Hewings, G. J. (2013). Energy policy and regional inequalities in the Brazilian economy. Energy Economics, 36, 241-255

[32] Statistical Center of Iran. (2017). Annual Review (2017).

[33] Takahashi, T. (2004). Spatial competition of governments in the investment on public facilities. Regional Science and Urban Economics, 34(4), 455-488