نظریۀ اماره بودن استصحاب و آثار فقهی و اصولی آن

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 43، شماره 2 - شماره پیاپی 87، دی 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.11093

نویسندگان

اکبر احمدی^{* 1}؛ سیدمحمدرضا امام²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین-پیشوا

²دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

یکی از کاربردی‌ترین دلیل‌ها در علم اصول و فقه و همچنین حقوق، استصحاب است. استصحاب حکم به بقای آن چیزی است که در گذشته بوده است. بعد از وحید بهبهانی، غالب اصولی‌ها معتقدند که استصحاب اصل عملی است، اما پژوهش بیشتردر ادلة اعتبار استصحاب، بیان‌گر صحت نظریة اماره بودن استصحاب است. عقل، سیرة عقلا و روایات، همگی بر لحاظ جنبه کاشفیت در اعتبار استصحاب دلالت دارند. نبود گرایشهای تعبدی در روشهای عقلا، اماریت استصحاب در دیدگاه فقهای متقدم بر وحید بهبهانی و لزوم دیدگاههای واقع‌گرایانه در فقه، همگی مؤید این نظریه هستند. حجیت آثار شرعی مترتب بر لوازم عقلی و عادی مستصحب و همچنین صلاحیت جانشینی استصحاب به جای علم، از آثار مهم اماره بودن استصحاب است.

کلیدواژه‌ها

استصحاب؛ اصل عملی؛ اماره؛ سیرة عقلا؛ اصل مثبت

مراجع

آملی، میرزا هاشم؛ مجمع الافکار و مطرح الانظار، چاپخانة علمیه.

ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.

 اصفهانی، محمد حسین؛ نهایة الدرایه فی شرح الکفایة،قم، انتشارات سید الشهداء، 1374.

امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران،انتشارات اسلامیه.

انصاری، مرتضی؛ القضاء و الشهادات، کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، قم، 1415ق.

ــــــــــ ؛ فرائد الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا؛

بروجردی، حسین؛ نهایة الاصول، قم، نشر تفکر، 1415ق.

بهایی، حسین بن عبدالصمد؛ العقد الطهماسبی، نشرگلبهار.

بهبهانی، علی؛ الفوائد العلیة، اهواز، مکتبه دارالعلم، 1405ق.

تونی، عبدالله بن محمد؛ الوافیة فی الأصول، مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.

حرعاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1409ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، موسسة دار التفسیر، 1416ق.

حکیم، محمد سعید؛ مصباح المنهاج کتاب الطهارة، قم، مؤسسة المنار،  بی تا.

خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، موسسة آل البیت، 1409ق.

خمینی، روح الله، انوارالهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.

ــــــــــ ؛ تهذیب الاصول، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1382.

ــــــــــ ؛ الرسائل، انتشارات اسماعیلیان، 1385ق.

خمینی، سید مصطفی، تحریرات فی الأصول، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1418ق.

خویی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، مؤسسة دائره المعارف فقه اسلامی، 1419ق.

ــــــــــ ؛ مصباح الاصول، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ پنجم، 1417ق.

ــــــــــ ؛ مبانی تکملة المنهاج،  العلمیة، قم، چاپ دوم ، 1396ق.

ــــــــــ ؛ موسوعة الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، ، چاپ اول. 1418ق

روحانی، محمدصادق؛ فقه الصادق، قم، مؤسسة دار الکتاب،1412ق

روحانی، محمد حسین؛ منتقی الاصول، چاپخانه امیر، 1413ق.

زنجانی، ‌موسی، کتاب نکاح، مؤسسة پژوهشی رای پرداز، قم، 1419ق.

سید مرتضی، علی بن حسین؛ الذریعة، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1376.

شهید اول، محمد بن مکی؛ القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشی مفید، بی تا، چاپ اول.

صاحب معالم، حسن بن زین الدین، معالم الدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

صدر، محمدباقر؛ مباحث الاصول (تقریر سیدکاظم حائری)، قم، 1408ق.

ــــــــــ ؛ بحوث فی علم الاصول (تقریر سید محمود هاشمی)، موسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، 1417ق، چاپ سوم

طوسی، محمد بن حسن؛ تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

ــــــــــ ؛ العدة، قم، چاپخانه ستاره، 1417ق.

عراقی، آقا ضیاء الدین، نهایة الافکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

ــــــــــ ؛ مقالات الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.

علامه حلی، الحسن بن یوسف؛ مبادئ الاصول، چاپ علمیه، 1404 ق.

ــــــــــ ؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413، چاپ دوم.

فیروزآبادی، مرتضی؛ عنایة الأصول، قم، انتشارات فیروزآبادی، 1400ق.

قانون مدنی

گلپایگانی، محمدرضا، افاضة العوائد، قم، دارالقرآن الکریم، 1410ق.

ــــــــــ ؛ کتاب القضاء، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.

لنکرانی، محمد فاضل موحدی، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – الصلاة، قم، نشر مولف، 1408ق.

محقق حلی،  جعفر بن  حسن ؛ معارج الاصول، موسسة آل البیت، 1403ق.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسماعیلیان.

موسوی بجنوردی، میرزا حسن، منتهی الاصول، قم، انتشارات بصیرتی.

میرزای شیرازی، محمد تقی، تقریرات، موسسه آل البیت، 1409ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم، رسائل المیرزا القمی، خراسان، ‌دفتر تبلیغات اسلامی، 1427ق.

ــــــــــ ؛ قوانین الاصول، کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1378ق.

نایینی،‌ میرزا محمد حسین، اجود التقریرات (مقرر سید ابوالقاسم خویی)، قم، انتشارات مصطفوی، 1368.

ــــــــــ ؛ فوائد الاصول (مقرر کاظمی‌خراسانی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

وحید بهبهانی، محمد باقر؛ الفوائد الحائریة، قم، مجمع الفکر الاسلامی،‌ 1415ق.

همدانی، آقا رضا؛ مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.

ــــــــــ ؛ الفوائد الرضویة، کتاب فروشی جعفری تبریزی، 1377.