شیوه های واکنش و مخالفت علمای شیعه با فعالیت هیات تبشیری پرس بی تریان در مشهد طی سال های 1301-1309شمسی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 2، دوره 47، شماره 2، اسفند 1394، صفحه 9-28   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v47i12.23634

نویسندگان

علی نجف زاده^* ؛ محمد حسن الهی زاده

دانشگاه بیرجند

چکیده

هیات های تبشیری آمریکایی از دوره قاجار فعالیت گسترده ای در سراسر ایران آغاز کردند و عمدتا در قالب تاسیس مدرسه و موسسات درمانی به تبلیغ می پرداختند. آن ها به این منظور در ارومیه، همدان و تهران مدارس و بیمارستان هایی ساختند. مشهد نیز از جمله شهرهایی بود که در طی جنگ جهانی اول بیشتر مورد توجه هیات های تبشیری قرار گرفت. هیات تبشیری پرس بی تریان آمریکایی پس از تثبیت موقعیتش در مشهد، درصدد اجرای برنامه های خود برآمد و شروع به ساخت تاسیسات زیربنایی نظیر مدرسه، بیمارستان و کلیسا کرد. علمای مشهد نسبت به این اقدام واکنش جدی نشان دادند و تلاش کردند مانع از فعالیت های آن ها شوند. این هیات در سبزوار نیز دست به فعالیت تبلیغی زدند که با مخالفت مردم و علما مواجه شد و در مشهد نیز آیت الله نوغانی شیوه مناظره و ردیه نویسی را برای مقابله با کشیش های آمریکایی برگزید.
مقاله حاضر ضمن بررسی واکنش های علمای شیعه طی سال های 1301 تا 1309ش در برابر فعالیت هیات تبشیری پرس بی تریان در مشهد و سبزوار، اقدامات انجام گرفته توسط آن ها و شیوه واکنش ها را براساس مطبوعات خراسان و اسناد باقی مانده مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

مشهد؛ سبزوار؛ پرس بی تریان؛ نوغانی؛ علمای شیعه

مراجع

آقابکوف، ژرژ سرگریویچ، خاطرات آقابکوف، ترجمه حسین ابوترابیان، پیام، تهران، 1357.

الدر، جان، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، ترجمه سهیل آذری، نورجهان، تهران، 1333.

الهی، حسین، احزاب و سازمان های سیاسی و عملکرد آنها در خراسان در سال های 1320تا 1332، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، 1382.

الهی، حسین ، روزنامه و روزنامه نگاری در خراسان، دانشگاه فردوسی مشهد ، مشهد، 1378.

امین، سید حسن، «تبلیغ مسیحیت در قلمرو اسلام و پادریان در ایران»، مقالات و بررسی‌ها، زمستان، 1378.

جلالی، غلامرضا و دیگران، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1386.

خلیفه، مجتبی و نجف زاده، علی، «دارالفنون رضوی ایده‌ای برای مقابله با فعالیت های هیئت تبشیری پرس بی-تریان در مشهد» مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، سال چهل و سوم، شماره پیاپی 87، پاییز و زمستان 1390.

رادمنش، محمدکاظم، فعالیت های فرهنگی و اجتماعی آمریکایی ها در مشهد با نگاهی به روابط ایران و آمریکا، سخن‌گستر، مشهد، 1390.

زیرینسکی، میشل‌پ، «مباحث سیاسی میسیونرهای کلیسای انجیلی و رابطه آمریکا با ایران در دوره پهلوی»، ترجمه علی مجتهد شبستری، سیاست خارجی، شماره 8، اسفند1367.

سردار اسعد، خاطرات سردار اسعد بختیاری (جعفر قلی خان سردار بهادر)، به کوشش ایرج افشار، اساطیر، 1378.

فروپاشی قاجار و برآمدن پهلوی: گزارش کنسولگری‌های انگلیس، ترجمه میرزا صالح، غلامحسین، نگاه معاصر، تهران، 1387.

عظیم زاده تهرانی، طاهره، «نگاهی به تکاپوهای تبلیغ گران آمریکایی در مشهد»، فرهنگ خراسان، سال اول، شماره سوم و چهارم، 1380.

متولی، عبدالله، «نگاهی به عملکرد موسسات تبلیغی آمریکایی‌ها در ایران»، فصلنامه مطالعات تاریخی، پاییز، شماره 9، 1384.

متولی حقیقی، یوسف، تاریخ معاصر مشهد: پژوهشی پیرامون تحولات سیاسی اجتماعی مشهد از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، شورای اسلامی شهر مشهد، مرکز پژوهش‌ها، مشهد، 1392.

مجد، محمدقلی، قحطی بزرگ(1298-1296ش)(1919-1917م)، ترجمه محمدکریمی، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تهران، 1386.

مدرس رضوی، محمد تقی و دیگران، مشهد در آغاز قرن چهاردهم خورشیدی مشهور به گزارش مکتب شاهپوری، تصحیح و توضیح مهدی سیدی، آهنگ قلم، مشهد، 1386.

نوغانی، میرزا علی‌اکبر، سه مقاله، موسسه مطبوعاتی بورس کتاب، مشهد، 1348.

ولایی، مهدی، «شرح حال نایب التولیه‌های آستان قدس»، نامه آستان قدس، شماره 20، 1344.

همراز، ویدا، مبلغان مسیحی در ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی، انتشارات پژوهشگاه و فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1391.

یادداشت‌های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات سالهای 1917تا 1919میلادی، ترجمه محمود فاضلی بیرجندی، نشر هیرمند، تهران، 1392.

آفتاب شرق، سال چهارم، شماره 13، و شماره 2599، سال بیست و ششم، 4.

ایران، سال پنجم، شماره 829.

خراسان، سال دوم، شماره 484، و سال دوم، شماره 492 و سال پنجم، شماره 1229.

فکر آزاد، سال اول، شماره 53، 16 جمادی الثانی 1341/ 14 دلو 1301.

نور ایران، شماره 870.

اسناد وزارت امور خارجه

اسناد موسسه مطالعات و پژوهشهاى سیاسى

سازمان اسناد ملی