تحلیل انطباق‌پذیری کتاب‌خانه‌های آستان قدس رضوی در مشهد با معیارهای مرکزیت و سازگاری

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 3، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 7، اسفند 1396، صفحه 43-61   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v4i2.59263

نویسندگان

احمد زارعی¹؛ محمود سالاری^{* 1}؛ علی اکبر عنابستانی²

¹دانشگاه امام رضا (ع)

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، بررسی وضعیت انطباق توزیع مکانی کتاب‌خانه‌های آستان قدس رضوی در مشهد با دو معیار مرکزیت و سازگاری است. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی و از نظر گردآوری داده‌ها به روش پیمایشی و میدانی انجام شده است. جامعۀ آماری این پژوهش 17 باب کتاب‌خانه‌های وابستۀ آستان قدس رضوی در مشهد است. پس از تشکیل پایگاه داده‌ای در محیط ساج لایه‌های اطلاعاتی زیرمجموعه‌های معیار مرکزیت و سازگاری جداگانه تهیه و پس از تلفیق نقشه‌های به‌دست‌آمده از معیارها در محیط ساج، وضعیت موجود کتاب‌خانه‌ها بررسی شده است. با بررسی میزان انطباق موقعیت مکانی کتاب‌خانه‌های آستان قدس مشخص شد این کتاب‌خانه‌ها اگرچه از نظر مطابقت با عامل سازگاری (کاملاً سازگار 42%) وضعیت نسبتاً خوبی دارند؛ اما از نظر مطابقت با معیار مرکزیت (کاملاً مناسب 24%) وضعیت نسبتاً نامطلوبی دارند. با توجه به یافته‌ها پیشنهاد می‌شود تأسیس کتاب‌خانه‌های جدید براساس نظر کارشناسی سازمان کتاب‌خانه‌ها مکان‌یابی، مصوب و اجرایی شود.

کلیدواژه‌ها

کتاب‌خانه‌های‌ آستان ‌قدس‌ رضوی؛ مکان‌یابی‌کتاب‌خانه‌ها؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی «ساج»؛ مشهد؛ مرکزیت؛ سازگاری

مراجع

1. آقاجانی، ح. و صباغی آبکوه، ش. (1393). ارزیابی دسترسی فضایی به کتاب‌خانه‌های اقماری و منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر مشهد). کتابداری و اطلاع‌رسانی، 17 (1)، 133-113.

2. اباذری، ز.، باب‌الحوائجی، ف. و جهانگیری‌فرد، ب. (1392). مکان‌یابی کتاب‌خانه‌های عمومی منطقۀ چهار شهر تهران با استفاده از GIS. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتاب‌خانه‌های عمومی، 19 (4)، 547-527.

3. اشرفی، ح. (1388). کتاب‌خانه‌های ‌عمومی ‌و نیازهای جمعیتی ایران. پیام کتاب‌خانه، 15 (2)، 122-97.

4. امانی، غ. (1385). آشنایی با کتاب و کتاب‌خانه و اصول کتابداری. تهران: انتشارات شیخ صفی‌الدین.

5. پیتمن، ج. و وینسنت، ج. (1392). کتاب‌خانه‌های عمومی و عدالت اجتماعی. (مترجم: علی حسین قاسمی). تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتاب نشر.

6. جعفری، ع. (1389). فرهنگ بزرگ گیتاشناسی. تهران: گیتاشناسی.

7. حناچی، پ. و پورسراجیان، م. (1391). احیای بافت شهری تاریخی (با رویکرد مشارکت). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

8. دیویس، د. الف. (1388). GIS برای همه. (مترجمان: حمیدرضا جعفری، علیرضا موسایی و محمدعلی شجاعی). تهران: خانیران.

9. رهنما، م. ر. و آقاجانی، ح. (1388). تحلیل توزیع فضایی کتاب‌خانه‌های عمومی در شهر مشهد. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 2 (46)، 28-7.

10. زنگی‌آبادی، م. (1381). تحلیل توزیع فضایی و مکان‌یابی کتاب‌خانه‌های عمومی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعۀ موردی: شهر کرمان). پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد دانشگاه کرمان. کرمان، ایران.

11. شیعه، الف. (1380). نظام استقرار کتابخانه‌ها در شهر. شهرداری‌ها، 29.

12. شیعه، الف. (1386). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.

13. صفرنژاد، الف. (1381). مکان‌گزینی مراکز آموزش عمومی شهر اردبیل و تطبیق آن با شرایط بهینه. پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات). تهران، ایران.

14. عظیمی حسینی، م.، نظری فر، م. و مؤمنی، ر. (1389). کاربرد GIS در مکان‌یابی. تهران: مهرگان قلم.

15. عفیفیان، ف. (1390). مکان‌یابی خدمات کتاب‌خانه‌های عمومی شیراز با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (ارائۀ الگویی از شاخص‌ها) نمونه: شهر شیراز. پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز. شیراز، ایران.

16. قدسی‌پور، ح. (1379). فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP). تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

17. مالچفسکی، ی. (1385).‌ سامانۀ اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری (مترجمان:اکبر پرهیزگار، عطا غفاری گیلانده). تهران: سمت.

18. مختارپور، ر. (1387). مکان‌یابی کتاب‌خانه‌های عمومی کشور، ضرورت‌ها و مؤلفه‌ها. پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات)، 24 (55)، 217-203.

19. مختاپور، ر.، تفی‌زاده، ا. و رنگزان، ک. (1388)، مکان‌یابی کتاب‌خانه‌های عمومی شهرستان اهواز با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (ساچ). کتابداری و اطلاع‌رسانی، 66 (16)، 44-29.

20. معصومی، م. و فرج‌زاده اصل، م. (1382). ارزیابی و تحلیل فضایی و امکانات کتاب‌خانه‌های عمومی در شهر تهران با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی GIS. برنامه‌ریزی و آمایش فضایی تربیت مدرس، 10 (1)، 291-212.

21. منصوری مرادیان، س. (1392). توزیع فضایی و مکان‌یابی کتاب‌خانه‌های عمومی با استفاده از مدل AHP و تکنیک (GIS) (مطالعۀ موردی: شهر همدان). مجموعه‌مقالات اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعۀ پایدار. تهران: انجمن محیط‌زیست کومش، دانشگاه صنعت هوایی

22. موحد، ع.، زارعی، ب. (1390). ارائۀ الگویی برای مکان‌گزینی فضایی کتاب‌خانه‌های عمومی شهر اهواز با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 16 (35)، 162-137.

23. ناصری، ص. (1384). تحلیل توزیع فضایی مراکز آموزشی با استفاده از GIS. پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد، ایران.

24. Ayatac, H., & Dökmeci, V. (2007). Spatial analysis of library system and proposal for new libraries in Istanbul. European Planning Studies, 15(8), 1127-1137.

25. Donnelly, F. P. (2014). The geographic distribution of United States public libraries: An analysis of locations and service areas. Journal of Librarianship and Information Science, 46(2), 110-129.

26. Park, S. J. (2012). Measuring public library accessibility: A case study using GIS. Library & Information Science Research, 34(1), 13-21.

27. Wade Bishop, B. (2008). Use of geographic information systems in marketing and facility site location. Public Libraries, 47(5), 65-69.

28. Wade Bishop, B., & Mandel, L. H. (2010). Utilizing geographic information systems (GIS) in library research. Library Hi Tech, 28(4), 536-547.