بررسی سندی و دلالی احادیث «راسخون فی العلم»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 43، شماره 2 - شماره پیاپی 87، بهمن 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v43i2.14531

نویسندگان

مهدی اکبر نژاد^{* 1}؛ روح الله محمدی²

¹استادیار دانشگاه ایلام

²دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه ایلام

چکیده

از جمله مسائلی که از دیر باز مورد بحث و اختلاف بوده، این است که تأویل آیات قرآن را چه کسی می‌داند؟ از این رو، دو دیدگاه در بین دانشمندان علوم قرآنی به وجود آمده و مستند هر دو گروه آیه 7 آل عمران است که آیا در این آیه «راسخون» به «الله» عطف شده یا خیر؟ و اینکه آیا راسخون به تأویل قرآن آگاه هستند یا خیر؟ هر چند به حکم عقل و دلایل متعدد نقلی، آگاهی راسخان از تأویل قرآن روشن است، اما آنچه که در اینجا جای بحث دارد این است که راسخان در علم در این آیه چه کسانی هستند؟ از آنجا که تنها منابع ما در این مورد، روایات وارده از معصومین : است، در این نوشتار به بررسی و تحلیل این احادیث پرداخته و اعتبار این روایات را از نظر سند و دلالت بررسی کرده‌ایم. از رهگذر این بحث که روایات صحیح السند و صریح الدلالة نیز به آن گواهی می‌دهند، پیامبر(ص) و اهل بیت: تنها عالمان به علم تأویل و راسخان حقیقی در علم قرآن هستند.

کلیدواژه‌ها

مفهوم شناسی راسخون؛ تأویل؛ راسخان در علم؛ رسوخ و راسخ؛ علم غیب

مراجع

آبى فاضل، حسن بن ابى طالب یوسفى، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، چاپ سوم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1417 ه. ق.

ابن ابى جمهور احسائى، عوالی اللآلی، انتشارات سید الشهداء، قم، 1405 ه. ق.‌

ابن ابى الحدید معتزلى، عبدالحمیدبن هبۀ الله،  شرح نهج البلاغة، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى، قم،1404 ه. ق.

ابن بابویه، محمّد بن على، التوحید، تصحیح وتعلیق: السید هاشم الحسینی الطهرانی، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، قم.

___________، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1413 ه. ق.

___________، کمال الدین، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1395 ه. ق.

ابن فارس، أبو الحسین أحمد، معجم مقاییس اللغة، تحقیق: السلام محمد هارون، مکتبة الإعلام الإسلامی، قم، 1404 ه. ق.

ابن شهرآشوب مازندرانى، علی بن محمد، معالم العلماء، بی نا، قم، بی تا.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، بی نا، بی جا، بی تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، دار صادر بیروت، 1414 ه. ق.

ابن هشام الأنصاری، مغنى اللبیب، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، قم، 1404 ه. ق.

الأسترآباذی، رضی الدین، شرح الرضی على الکافیة، تصحیح وتعلیق: یوسف حسن عمر، مؤسسة الصادق، طهران، 1395 ه. ق.

اسعدی، محمد، سایه ها و لایه های معنایی: درآمدی بر نظریه معنا شناسی مستقل فرازهای قرآنی در پرتو روایات تفسیری، چ دوم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1386 ش.

ایازی، محمد علی، «جایگاه اهل بیت در تفسیر قرآن»، مجله بینات، شماره 37 و 38، بهار و تابستان 1382، صص 348-319.

برقى، احمد بن محمد بن خالد، رجال البرقی - الطبقات، دانشگاه تهران، تهران، 1383 ه. ق.

بحر العلوم، محمد مهدی، الفوائد الرجالیة، تحقیق وتعلیق: محمد صادق بحر العلوم، حسین بحر العلوم، الأولى، آفتاب، مکتبة الصادق، طهران، 1363 ش.

بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، چاپ اول، بنیاد بعثت، تهران، 1416 ه. ق.

بهبهانی، وحید، تعلیقة على منهج المقال، بی جا، بی تا.

تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، الطبع‌الأولى، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، 1418.

جزایری، سید نعمة الله، نور البراهین (نور البراهین أو أنیس الوحید فی شرح التوحید)، السید مهدی الرجائی، الطبع‌الأولى، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1417 ه. ق.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقیق: أحمد عبد الغفور العطا، الرابعة، دار العلم للملایین، بیروت – لبنان، 1407 ه. ق/1987 م.

حائرى مازندرانى، محمد بن اسماعیل، منتهى المقال فی أحوال الرجال، چاپ ‌اول، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، 1416 ه. ق.

حسینى استرآبادى، سید شرف الدین على، تأویل الآیات الظاهرة، چاپ ‌اول، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1409 ه. ق.

حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على، تفصیل وسائل الشیعة، چاپ اول، مؤسسه آل البیت، قم، 1409 ه. ق.

حلّى، حسن بن على بن داود، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1383 ه. ق.

حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، چاپ چهارم، انتشارات اسماعیلیان، قم، 1415 ه. ق.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، الخامسة، 1413 ه. ق.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ ‌اول، دارالعلم، بیروت، 1412 ه. ق.

سید رضی، نهج البلاغة، محقق/مصحح: عزیر الله عطاردى، چاپ اول، مؤسسه نهج‌البلاغه، قم، 1414 ه. ق.

______، حقایق التأویل، تحقیق: محمد رضا آل کاشف الغطاء، دار الکتب الاسلامیه، قم.

سید مرتضی، امالی، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، انتشارات ذوی القربی، قم، 1428 ه. ق.

سبحانى، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، بی نا، بی جا، بی تا.

شبستری، عبدالحسین، الفائق فی رواة وأصحاب الإمام الصادق7، الطبع الأولى، مؤسسة النشر الإسلامی، 1418 ه. ق.

شهید اول، محمد بن مکى عاملى، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، 1414 ه. ق.

صفّار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تصحیح وتعلیق وتقدیم: الحاج میرزا حسن کوچه باغی، مطبعة الأحمدی و منشورات الأعلمی، طهران، 1404 ه. ق/1362 ش.

طباطبایى، محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم - قم، 1417 ه. ق.

__________، المیزان فى تفسیر القرآن، ترجمه محمد باقر موسوى همدانى، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 ش.

طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم، ناصر خسرو، تهران، 1372 ش.

طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، چاپ سوم، کتابفروشى مرتضوى، تهران، 1375 ش.

طوسى، محمد بن حسن، التبیان، الأولى، تحقیق وتصحیح: أحمد حبیب قصیر العاملی،چاپخانه: مطبعة مکتب الإعلام الإسلامی، 1409 ق.

_______________، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، دارالکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ه. ق.

_______________، رجال الشیخ - الأبواب، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1415 ه. ق.

_______________، الفهرست، المکتبة الرضویة، نجف، بی تا.

علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال، دار الذخائر، قم، 1411 ه. ق.

غضائری واسطی بغدادی، أحمد بن الحسین، رجال ابن الغضائری، سید محمد رضا جلالی، طبع الأولى، دار الحدیث، قم، 1422 ه. ق/1380 ش.

فیض کاشانى، ملا محسن، تفسیر الصافى، چاپ دوم، انتشارات الصدر، تهران، 1415 ه. ق.

قمى، على بن ابراهیم، تفسیر قمى، چاپ چهارم، دار الکتاب، قم، 1367 ش.

کشى، ابو عمرو محمد بن عمر بن عبد العزیز، رجال الکشی - اختیار معرفة الرجال، مؤسسه نشر در دانشگاه مشهد، مشهد، 1490 ه. ق.

کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ه. ق.

مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، تحقیق: محمد الباقر البهبودی، عبد الرحیم الربانی الشیرازی، مؤسسة الوفاء، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403 ه. ق.

___________، مرآة العقول، چاپ دوم، دارالکتب الإسلامیة، تهران، 1404 ه. ق.

معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، الطبعة الثانیة، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1416 ه. ق.

___________، «متشابهات در قرآن»، مجله کیهان اندیشه، شماره 52، 1372 ش، 68-56.

میبدى، رشیدالدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار، چاپ پنجم، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1371 ش.

میرجهانی، مصباح البلاغة، مستدرک نهج البلاغة الموسوم بمصباح البلاغة فی مشکوة الصیاغة، نسخة مخطوطة، بی جا، 1388 ه. ق.

نراقى، میرزا ابو القاسم بن محمد بن احمد، شعب المقال فی درجات الرجال، بی نا، بی جا، بی تا.

نعمانى، محمد بن ابراهیم، الغیبة، مکتبة الصدوق، تهران، 1397 ه. ق.

نورى، میرزا حسین، خاتمة المستدرک، چاپ اول، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، بی تا.