تحلیل فازی در برابر تحلیل رگرسیون (کاربردهای سطحی و نامناسب ازتحلیل فازی در ایران)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 26، اسفند 1394، صفحه 197-219   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v12i2.41720

نویسنده

محمّد رضا طالبان^*

پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

در جامعه‌شناسی ایران چند سالی است که روش شناسی جدید «تحلیل فازی» مورد توجّه و استفادة برخی دانش‌پژوهان قرار گرفته است. با این وجود، در برخی از آثار پژوهشی جامعه‌شناسان ایرانی نارسایی‌های مهمّی در کاربرد این روش شناسی نوین به چشم می‌خورد. این مقاله، ضمن مقایسة تحلیل فازی با تحلیل رگرسیون (به عنوان رایج‌ترین رویة تحلیلی محققان علوم اجتماعی) نشان داده است که تحلیل فازی در علوم اجتماعی اساساً برای احراز و وارسی روابط نامتقارن مجموعه‌ای که بنیانش بر منطق مجموعه‌ها است، صورت می‌پذیرد و نه برای بررسی روابط متقارن تابع‌های آماری(مثل مدل رگرسیون خطّی) جهت تحلیل کوواریانس یا هم‌تغییری متغیرها که بنیانش بر منطق ریاضی و تئوری احتمالات است. در حقیقت، هدف اصلی از تحلیل فازی در علوم اجتماعی انجام تحلیل مجموعه‌ای برای گره‌گشایی و حلّ مشکلاتی است که مدل‌های آماری متعارف (از جمله تحلیل رگرسیون) به‌سادگی قادر به حلّ آن ها نبوده‌اند؛ یعنی احراز و وارسی تجربی مدعیات نظری از نوع علل لازم ویا کافی و همچنین بررسی علّیّت ناکازم و هم‌غایتی که در میان پدیده‌های اجتماعی عمومیّت دارند. در بخش پایانی مقاله، تفاوت نتایج آزمون فرضیه در دو تکنیک تحلیل رگرسیون و تحلیل فازی با ذکر مثال‌هایی تشریح شده است تا به طور مستند نشان داده شود که شواهد تجربی یا داده‌هایی که برای توابع خطّی از نوع مدل‌های متعارف رگرسیون برازش پیدا می‌کند، نمی‌توانند ارزیابی مناسبی برای فرضیات از نوع روابط مجموعه‌ای (شرط لازم و یا کافی) محسوب شوند.

کلیدواژه‌ها

تحلیل رگرسیون؛ تحلیل فازی؛ شرط لازم؛ شرط کافی؛ رابطة متقارن و نامتقارن

مراجع

1. باتومور، ت. (1356). جامعه‌شناسی. (س، ح، منصور؛ س، ح، حسینی کلجاهی، مترجم). کتاب‌های جیبی.

2. چلبی، م.، و اکبری، ح. (1390). مطالعة تطبیقی الگوهای زمانی تشکیل اجتماع ملّی و عوامل مؤثر برآن در کشورهای درحال توسعه مبتنی بر منطق فازی. مجلة تحلیل اجتماعی، 61 (4)، 44- 1.

3. ساعی، ع. (1388). «فازی‌سازی دموکراسی»، دانش‌نامة علوم اجتماعی دانشگاه تربیت مدرس، 1 (1)، 191-167.

4. ساعی، ع. (1390). تحلیل فازی اعتماد اجتماعی، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.

5. ساعی، ع. (1392). روش پژوهش تطبیقی با رویکرد تحلیل کمّی، تاریخی و فازی، تهران: نشر آگه.

6. ساعی، ع.، کبیری، ا.، کسرایی، م. س.، و صادقی، ح. (1390). سرمایة اجتماعی و حکم‌رانی خوب: مطالعة بین‌کشوری با رویکرد فازی از سال 2000 تا 2008، دو فصل‌نامة مسایل اجتماعی ایران، 2 (2)، 94- 63.

7. ساعی، ع.، و کبیری، ا. (1391). تحلیل تطبیقی کیفیّت حکم‌رانی: مطالعة بین‌کشوری با رویکرد فازی از سال 2000 تا 2008، فصل‌نامة علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، (58)، 108-59..

8. ساعی، ع.، و روشن، ت. (1392). تحلیل فازی اعتماد سیاسی استادان دانشگاه، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، 7 (2)، 86- 59.

9. طالبان، م. (1391). جستارهای روشی در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی.

10. طالبان، م. ر.، و تکتم پیکانی، ت. (1391) آزمون فازیِ ارتباط علّی دینداری با کجروی، دو فصل‌نامة مسایل اجتماعی ایران، 3 (2)،152-.119.

11. کاسکو، ب. (1384). تفکر فازی، (ع. غفاری، مترجم). تهران: دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.

12. کرلینجر فرد ان. و الازار جی. پدهازور(1366). رگرسیون چندمتغیری در پژوهش‌های رفتاری(دو جلد)، (ح. سرایی، مترجم)، تهران: نشر دانشگاهی.

13. مظلوم خراسانی، م.، و عظیمی هاشمی، م. (1389). تحلیل فازی رابطة توسعة اقتصادی، سیاسی و نابرابری‌های درآمدی در ایران، مجلة تحلیل اجتماعی، 59 (4)، 58-27

14. مردیها، م. (1382). فضیلت عدم‌قطعیت، تهران: طرح نو.

15. Achen, C. (2005). Two cheers for Charles Ragin. Studies in Comparative International Development, 40(1), 27-32.

16. George, A., & Bennett, A. (2005). Case studies and theory development in the social sciences. Cambridge, MA: MIT Press.

17. Goertz, G. (2003). Cause, correlation, and necessary condition. In G. Goertz, & H. Starr (Eds.), Necessary conditions (pp. 47- 64). Lanham, MD: Rowman & Littlefield.

18. Goertz, G. (2005). Necessary condition hypotheses as deterministic or probabilistic. Qualitative Methods, 3(1), 22-27.

19. Lieberson, S. (1985). Making it count: The improvement of social research and theory. Berkeley, CA: University of California Press.

20. Mahoney, J. (2001). Beyond correlational analysis. Sociological Forum, 16(3), 575- 593.

21. Mahoney, J. (2004). Reflections on Fuzzy-set/QCA. Qualitative Methods: Newsletter of Political Science Association, 2(2) 17-21.

22. Mahoney, J., & Goertz, G. (2006). Contrasting quantitative and qualitative research. Political Analysis, 14(3), 227-249.

23. Mahoney, J., & Goertz, G. (2012). A tale of two cultures: Quantitative and qualitative research in the social sciences. Princeton, NJ: Princeton University Press.

24. Ragin, Ch. (1987). The comparative method. Berkeley and Los Angeles, CA: University of California Press.

25. Ragin, Ch. (1998). Comparative methodology, fuzzy sets, and the study of sufficient causes. APSA-CP: Newsletter of the Comparative Politics Section of the APSA, 9(1), 18-22.

26. Ragin, Ch. (2000). Fuzzy-set social science. Chicago, IL: University of Chicago Press.

27. Ragin, Ch. (2003). Fuzzy-set analysis of necessary conditions. In G. Gary, & H. Starr (Eds.), Necessary conditions (pp. 179-196). Lanham, MD: Rowman & Littlefield.

28. Ragin, Ch. (2004). Replies to commentators. Qualitative Methods: Newsletter of Political Science Association, 2(2), 22-25.

29. Ragin, Ch. (2005). Core versus tangential assumptions in comparative research. Studies in Comparative International Development, 40(1), 33-38.

30. Ragin, Ch. (2008). Redesigning social inquiry: Fuzzy-sets and beyond. Chicago, IL: University of Chicago Press.

31. Ragin, Ch., &Rubinson, C. (2007). New Methods for Comparative Research? Comparative Social Research, 24(1) 373-389.

32. Ragin, Ch., Epstein, J., Duerr, D., & Kenworthy, L. (2008). Comparative employment performance: A fuzzy-set analysis. In L. Kenworthy, & A. Hicks (Eds.), Method and substance in macrocomparative analysis (pp. 67-90). Basingstoke, United Kingdom: Palgrave Macmillan.

33. Wickham-Crowley, T. (1992). Guerrillas and revolution in latin America: A comparative study of insurgents and regimes since 1956. Princeton, N.J.: Princeton University Press.