نزاع دیوانیان و نظامیان در اندیشه سیاسی ملاحسین واعظ کاشفی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 1، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 96، آبان 1395، صفحه 9-26   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v0i0.55140

نویسندگان

مصطفی گوهری فخرآباد^* ؛ عبدالرحیم قنوات

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

درگیری اهل قلم و سیف (دیوانیان و نظامیان) در سراسر دوره تیموری، از جمله دوران حکومت سلطان حسین بایقرا (حک. 873-911ق) به شدت در جریان بود. در این نزاع، شخص سلطان و امیر علیشیر نوایی که هر دو از امرای نظامی بودند با اقدامات خود در جهت تضعیف نهاد وزارت گام برداشتند. ملاحسین واعظ کاشفی، یکی از فرهیختگان ایرانی این دوره، در آثار خود کوشید تا به احیای جایگاه وزارت و طبقه دیوانیان برآید. وی در این راستا با بیان محاسن وزارت و خطرهایی که از جانب امرای ترک حکومت را تهدید می کرد، به طور غیرمستقیم سلطان را از نزدیک شدن زیاد به امرای نظامی و تقویت آنها برحذر می‌داشت. کاشفی در مقابل نهضت گسترش ادب ترکی که توسط نوایی دنبال می‌شد، کوشید با تالیف همه آثار خود به فارسی و تحریر کتاب کلیله و دمنه در راستای تقویت زبان و فرهنگ ایرانی گام بردارد. او همچنین در کتاب مخزن الانشاء اقدام به هم طراز کردن مناصب دیوانیان و نظامیان کرد که تا آن هنگام بی‌سابقه بود.

کلیدواژه‌ها

تیموریان؛ سلطان حسین بایقرا؛ نوایی؛ کاشفی؛ نزاع دیوانیان و نظامیان

مراجع

ابن خلدون، عبدالرحمان، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1345.

حضرتی، حسن، غلامحسین مقیمی، «نگاهی اجمالی به حیات و اندیشه سیاسی ملاحسین واعظ کاشفی»، حکومت اسلامی، پاییز 1377، ش9، ص 125-151.

خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیر سیاقی، کتابفروشی خیام، تهران، 1362.

خواندمیر، غیاث‌الدین، دستور الوزراء، به کوشش سعید نفیسی، کتابفروشی و چاپخانه اقبال، تهران، 1317.

خواندمیر، غیاث‌الدین، مکارم الاخلاق، به کوشش محمداکبر عشیق، میراث مکتوب، تهران، 1378.

خواندمیر، غیاث‌الدینخواندمیر، غیاث‌الدین، روضة الصفا ج7، انتشارات خیام، تهران، 1339.

شکفته، صغری بانو، شرح احوال و آثار فارسی امیرعلیشیر نوایی متخلص به فانی، الهدی، تهران، 1387.

صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، فردوسی، تهران، 1364.

طوغان، زکی ولیدی، امیر علیشیر نوایی بزرگترین شخصیت ادبی ترک، مترجم مریم ناطق شریف، نامه پارسی، س 3، ش 3، ص 39 ـ 57.

عباسی، جواد، «برهه ای از یک کشمکش تاریخی (بررسی مناسبات وزیران و امیران در عصر ایلخانی)»، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال نهم، ویژه نامه تاریخ و باستان شناسی، ش26، خرداد 1382، ص169-190.

عمری، احمد بن یحیی بن فضل الله، مسالک الابصار فی ممالک الامصار، المجمع الثقافی، ابوظبی، 1424ق.

فرهانی، مهدی، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، انجمن آثار و مفاخر ملی، تهران، 1382.

کاشفی، ملاحسین واعظ، اخلاق محسنی، به کوشش حامد ربانی، کتابخانه علمیه حامدی، تهران، 1358.

کاشفی، ملاحسین واعظ، انوار سهیلی، به کوشش محمد روشن، صدای معاصر، تهران، 1388.

کاشفی، ملاحسین واعظ، صحیفه شاهی، کتابخانه مجلس، ش 5911.

کاشفی، ملاحسین واعظ، مخزن الانشاء، کتابخانه مجلس، ش 2258.

کاشفی، فخرالدین علی، رشحات عین الحیات، به کوشش علی‌اصغر معینیان، بنیاد نیکوکاری نوریانی،تهران، 2536 شاهنشاهی.

گوهری فخرآباد، مصطفی، زمانه و کارنامه ملاحسین واعظ کاشفی، رساله دکتری دانشگاه تهران، 1391.

نظامی باخرزی، نظام‌الدین عبدالواسع، منشأ الانشاء، به کوشش رکن‌الدین همایون فرخ، دانشگاه ملی ایران، تهران، 1357.

نوایی، امیر نظام‌الدین علیشیر، دیوان امیر علیشیر نوایی، به کوشش رکن‌الدین همایون فرخ، اساطیر، تهران، 1375.

نوایی، امیر نظام‌الدین علیشیر، مجالس النفائس، به کوشش علی‌اصغر حکمت، منوچهری، تهران، 1332.

نوایی، امیر نظام‌الدین علیشیر، مجالس النفائس (ترکی)، کتابخانه آستان قدس رضوی، ش 41.

نوایی، امیر نظام‌الدین علیشیر، محاکمة اللغتین، ترجمه تورخان گنجه‌ای، چاپخانه فردوسی، تهران، 1327.

Mitchel, colin Paul, To Preserve and Protect :HusaynVâiẓKâshifÎ and Perso – Islamic Chancellery Culture, Iranian Studies, v. 36, no. 4, 2003, p. 485 – 508.

Subtelny, Maria.E, Timurids in transition, Turko-Persian politics and acculturation in the medieval Iran, Leiden.Boston, Brill, 2007.

Van Ruymbek, Christian, KâshifÎs Forgotten Masterpiece: why Rediscover the Anvâr-iSuhaylÎ?, Iranian Studies, v. 36, no. 4, 2003, p. 571 – 588.

Wickens, G. M., “ ANWÂR – SOHAYLΔ, Encyclopedia Iranica,NewYork, Bibliotheca Prsica Press, 2000.