تأملی فقهی – حقوقی بر مادۀ 575 قانون مدنی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 43، شماره 2 - شماره پیاپی 87، دی 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.11097

نویسندگان

سید محمد مهدی قبولی دُرافشان^* ؛ سعید محسنی

استادیار گروه حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هرچند به طور اصولی باید سود و زیان ناشی از شرکت، در روابط خصوصی شرکا به نسبت سهم افراد در نظر گرفته شود، ولی با توجه به ضرورتهای موجود و نیاز به جلب مشارکت حداکثری، پیش‌بینی شرط تعلق سود بیشتر یا معافیت از تمام یا قسمتی از زیان در قراردادهای شرکت، امری متداول است. در حالی که ظاهر مادۀ 575 قانونی مدنی پذیرش تمام این شروط را برنمی‌تابد، بلکه مفهوم مخالف آن، بر بطلان شرط زیادت سود بدون عمل اضافه و شرط زیان بیشتر برای برخی از شرکا دلالت دارد. به همین جهت، ضروری است برای شناخت بهتر مادۀ 575، مبانی استدلالی آن بازخوانی‌شده و مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
در همین راستا، با بررسی ابعاد مختلف فقهی و حقوقی موضوع مورد نظر و تدقیق در مبانی ارائه شده توسط فقیهان و حقوقدانان، می‌توان به این نتیجه رسید که مانعی برای پذیرش شروط مذکور وجود نداشته و شایسته است قانون‌گذار با اصلاح مادۀ 575 قانون مدنی، امکان پیش‌بینی شرط زیادت سود بدون مقابلۀ آن با عمل و امکان اشتراط زیادت زیان را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

شرکت مدنی؛ شرکت تجاری؛ سود؛ زیان؛ شرط؛ عقد

مراجع

قرآن کریم

آبی، حسن بن ابی طالب؛ کشف الرموز، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410ق.

ابن إدریس، محمد؛ السرائر، قم، مؤسسة النشر الإسلامى، 1410ق.

ابن علامه، محمد بن حسن؛ إیضاح الفوائد، قم، المطبعة العلمیة، 1388ق.

إبن فهد، أحمد بن محمد؛ المهذب البارع، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1411ق.

أردبیلی، أحمد؛ مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1412ق.

اسکینی، ربیعا؛ حقوق تجارت(شرکتهای تجاری)، تهران، سمت، 1385.

اسماعیلی، اسماعیل؛ أکل ‌مال‌ به ‌باطل در بینش فقهی شیخ انصاری، مجلۀ فقه، سال اول، شمارۀ1، 1373.

امامی، حسن؛ حقوق مدنی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1374.

بحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضرة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1405ق.

بروجردی عبده، محمد؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات مجد،1380.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ فلسفۀ حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1380.

حر عاملی؛ وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1414ق.

حسینی سیستانی، علی؛ منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمى السید السیستانی، 1415ق.

حسینی مراغی، میرفتاح؛ العناوین الفقهیة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1418ق.

حکیم، محسن؛ مستمسک العروة، قم، منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، 1404ق.

حکیم، محمد سعید؛ منهاج الصالحین، بیروت، دار الصفوة، 1416ق.

إبن زهرة، حمزه بن علی؛ غنیة النزوع، قم، مؤسسة الإمام الصادق(علیه السلام)، 1417ق.

حلبی، أبو الصلاح؛ الکافی، اصفهان، مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علی(علیه السلام) العامة، بی‌تا.

خمینی، روح الله؛ تحریر الوسیلة، نجف، دار الکتب العلمیة، 1390ق.

ــــــــــــــ؛ کتاب البیع، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، 1421ق.

خویی، ابوالقاسم؛ کتاب المضاربة، قم، منشورات مدرسة دار العلم، 1408ق.

خوانساری، احمد؛ جامع المدارک، تهران، مکتبة الصدوق، 1405ق.

محقق داماد، مصطفی؛ قواعد فقه (بخش مدنی2)، تهران، سمت، 1376.

روحانی، محمد صادق؛ فقه الصادق(علیه السلام)، قم، مؤسسة دار الکتاب، 1414ق.

سبحانی، جعفر؛ تقریرات درس خارج فقه، 1388، http://www.eshia.ir/Feqh/m/Text/Sobhani.

سبزواری، محمد باقر؛ کفایة الأحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1423ق.

شهید أول، محمد بن جمال الدین؛ اللمعة الدمشقیة، قم، منشورات دار الفکر، 1411ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، منشورات مکتبة الداوری، 1410ق.

ــــــــــــــ؛ مسالک الأفهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1414ق.

صاحب جواهر ، محمد حسن؛ جواهر الکلام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1394ق.

صقری، منصور؛ تعریف شرکت تجاری، تحولات حقوق خصوصی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1375.

طباطبایی، علی؛ ریاض المسائل، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1419ق.

طباطبایی یزدی، کاظم؛ العروة الوثقى، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1420ق.

طوسی، محمد بن حسن؛ الخلاف، قم، مؤسسة النشر الإسلامى،1411ق.

ــــــــــــــ؛ المبسوط، نجف، المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، بی‌تا.

علامه حلی، حسن بن یوسف؛ تذکرة الفقهاء، منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.

ــــــــــــــ؛ قواعد الأحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1418ق.

ــــــــــــــ؛ مختلف الشیعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق.

سید مرتضى، علی بن حسین؛ الإنتصار، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق.

فیاض، محمد إسحاق؛ منهاج الصالحین، قم، مکتب سماحة الشیخ محمد إسحاق الفیاض، بی‌تا.

کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، درسهایی از عقود معین، تهران، گنج دانش، 1386.

کاشانی، سید محمود؛ اندیشه‌هایی در حقوق امروز، تهران، نشر حقوقدان، 1376.

گرجی، ابوالقاسم؛ مقالات حقوقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1372.

محقق حلی، جعفر بن حسن؛ المختصر النافع، تهران، قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسة البعثة، 1410ق.

ــــــــــــــ؛ شرائع الإسلام، تهران، انتشارات استقلال، 1409ق.

مکارم شیرازی، ناصر؛ القواعد الفقهیة، قم، مدرسة الإمام أمیرالمؤمنین (علیه السلام)، 1411ق.

موسوی بجنوردی، میرزا حسن؛ القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1419ق.

موسوی گلپایگانی، محمدرضا؛ هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1417ق.

میرزای قمی، أبوالقاسم؛ جامع الشتات، تهران، مؤسسه کیهان، 1371.

وحید بهبهانی، باقر؛ حاشیة مجمع‌الفائدة و البرهان، منشورات مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1417ق.