دسته‏ بندی و اصطلاح شناسی آثار کتاب شناختی خانواده شاهنامه فردوسی از دیدگاه کاربران فهرست های رایانه ای

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 5، دوره 1، شماره 2، بهمن 1390، صفحه 77-98   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v1i2.8588

نویسندگان

شعله ارسطوپور^{* 1}؛ رحمت الله فتاحی²؛ مهری پریرخ²

¹عضو هیأت علمی مرکز منطقه‏ ای اطلاع ‏رسانی علوم و فناوری

²استاد گروه کتابداری و اطلاع‏رسانی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نگرش کاربران بالقوه و افراد غیر کتابدار به انواع آثار مرتبط با یک خانواده کتابشناختی، یکی از مسائلی است که کمتر مورد توجه پژوهشهای مرتبط با پیاده سازی الگوی ملزومات کارکردی پیشینه های کتابشناختی (FRBR) بوده است. این در حالی است که اصطلاحهای پرکاربرد بیانگر انواع آثار وابسته در میان کاربران از یک سو و نوع آثار (موجودیتهای) مورد توجه و استفاده آنها از دیگرسو، اهمیت ویژه ای در پیاده سازی این الگو و نمایش معنادار آثار مرتبط بهم دارد. پژوهش حاضر در پی بررسی مهمترین عناصر اطلاعاتی و نیز نحوه نگرش کاربران بالقوه فهرستهای رایانه ای به خانواده های کتابشناختی و موجودیتهای آنها است. به این منظور و با استفاده از روش پژوهش ترکیبی با رویکردکیفی با 30 نفر از متخصصان برجسته شاهنامه پژوه مصاحبه به عمل آمده و از آنها خواسته شد تا با استفاده از روش توزیع کارت به دسته بندی 40 کارت کتابشناختی تنظیم شده بر مبنای الگوی ملزومات کارکردی پیشینه های کتابشناختی بپردازند. سپس از آنها خواسته شد تا نامی برای هر یک از دسته های تشکیل شده انتخاب کرده و در مورد آن دسته توصیف و ارزیابی خود را ارائه کنند. درنهایت 11 دسته بر مبنای نظرات مصاحبه شوندگان تشکیل گردید و هر یک از دسته ها با توجه به فراوانی اصطلاح های بکار رفته در توصیف آنها مورد تحلیل قرار گرفت. حاصل این تحلیل، مشخص شدن 11 درختواره کوچک برای هر یک از 11 گروه تشکیل شده بود که پس از ادغام، درختواره کلی خانواده کتابشناختی شاهنامه تشکیل و به شکل یک الگو ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

خانواده کتابشناختی؛ شاهنامه فردوسی؛ الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏های کتابشناختی؛ درختواره کتابشناختی؛ موجودیت‌های کتابشناختی

مراجع

ارسطوپور، شعله (1389^الف). انطباق فهرستهای رایانه­ای بر مدل ملزومات کارکردی پیشینه­های کتابشناختی (FRBR): دو رویکرد عملیاتی. در «سازماندهی اطلاعات: رویکردها و راهکارهای نوین: مجموعه‌ مقالات اولین همایش سالانه انجمن کتابداری و اطلاع‏‏رسانی ایران 16 و 17 اسفند 1385» به کوشش داریوش علی‏‏محمدی و محسن حاجی زین العابدینی. تهران: کتابدار.

ارسطوپور، شعله (1389 ^ب). بررسی میزان انطباق ساختار مارک ایران بر الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏های کتابشناختی (FRBR) و نگاه کاربران فهرست‏‏های رایانه‏ای به موجودیت‏‏های مطرح در این الگو. پایان‏‏نامه دکترا، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.

سفیری، خدیجه (1387). روشهای پژوهش کیفی در علوم اجتماعی. تهران: پیام پویا.

فتاحی، رحمت‏الله (1379). رویکردهای نو به ساختار پیشینه‏های کتابشناختی و نمایش آثار در فهرستهای گرافیکی با استفاده از فناوری فرامتنی. در فهرستهای رایانه‏ای: کاربرد و توسعه، مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرستهای رایانه‏ای در کتابخانه های ایران، 27 و 28 آبان 1378. (ص. 367 – 353). تهران: مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد؛ مرکز اطلاع رسانی و خدمات علمی وزارت جهاد سازندگی.

فلیک، یو (1382). درآمدی بر پژوهش‏های کیفی در علوم انسانی. (عبدالرسول جمشیدیان، علی سیادت و رضاعلی نوروزی، مترجمان). قم: سماءقلم.

Andersen, J. (2002). Materiality of Works: The Bibliographic Record as Text". Cataloging & Classification Quarterly. 33 (3/4): 39 – 65.

Carlyle, A. (1996). Ordering Author and Work Records: An Evaluation of Collocation in Online Catalog Displays. Journal of the American Society for Information Science, 47(7): 538 – 554.

Carlyle, A. (1997). Fulfilling the Second Objective in the Online Catalog: Schemes for Organizing Author and Work Records in to Usable Displays. Library Resources & Technical Services,  41(2): 79 – 100.

Delsey, T. (2002). Functional analysis of the MARC 21 bibliographic and holdings formats. Washington: Library of Congress. Retrieved 2009-02-21 from http://www.loc.gov/marc/marc-functional-analysis/home.html.

Dickey, T. (2008). FRBRization of a Library Catalog: Better Collocation of Records, Leading to Enhanced Search, Retrieval, and Display. Information Technology and Libraries. March: 23 -32.

Fattahi, R. (1996). Super Records: And Approach Towards the Description of Works Appearing in Various Manifestations. Library Review, 45 (4): 19 – 29.

Fattahi, R. (2010). From Information to Knowledge: Super-Works and the Challenges in the Organization and Representation of the Bibliographic Universe. Firenze: Casalini Libri.

Gorman, M. (2004). Authority Control in the Context of Bibliographic Control in Electronic Environment. Cataloging & Classification Quarterly, 38 (3/4): 11 – 22.

Hagler, R. (1997^a). The Bibliographic Record and Information Technology. Chicago: American Library Association.

Hagler, R. (1997^b). Access Points for Works. In International Conference on Principles and Future Developments of AACR, Toronto, Canada, October, 23 – 25. (Online) Available at: http://www.collectionscanada.ca/jsc/intlconf1.html

Statement of International Cataloging Principles (2009). Retrieved 2011-05-25 From http://www.ifla.org/files/cataloguing/icp/icp_2009-en.pdf

Svenonius, E. (2000). The Intellectual Foundation of Information Organization. Cambridge, MIT Press.

Vellucci, Sh. (1997). "Bibliographic Relationships". In International Conference on Principles and Future Developments of AACR, Toronto, Canada, October, 23 – 25. Retrieved 2008-12-28 from http://www.collectionscanada.ca/jsc/intlconf1.html

Yee, M. (1994). What is a Work? Part 2: The Angelo-American Cataloging Codes. Cataloging & Classification Quarterly, 19 (2): 5 – 22.

Yee, M. (1995). What is a Work? Part 4: Cataloging Theorists and a Definition Abstract.  Cataloging & Classification Quarterly, 20 (2): 3 – 24.

Yee, M. (1997). What is a Work?. In International Conference on Principles and Future Developments of AACR, Toronto, Canada, October, 23 – 25. Retrieved 2008-12-28 from http://www.collectionscanada.ca/jsc/intlconf1.html

Yee, M. (2005). FRBRization: A Method for Turning Online Public Catalogs. Information Technology and Libraries, June: 77 – 95.