واکاوی برخی شروط اختصاصی شهادت بر زنا (اشتراط اتصال شهادات و اشتراط رؤیت به نحو مخصوص)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 8، دوره 43، شماره 2 - شماره پیاپی 87، دی 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.11098

نویسندگان

محمد محسنی دهکلانی^{* 1}؛ محمدتقی قبولی درافشان²؛ محمدحسن حائری³

¹استادیار دانشگاه مازندران

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

داب شارع مقدس مبنی بر احتیاط در « فروج و دماء» موضوعی است که بر هیچ فقه پژوهی مخفی نیست. این ذائقه موجب شده است تا در مواردی مثل «شهادت بر زنا» ، شارع مقدس علاوه بر «شروط عمومی معتبر در بینات» نظیر عدالت، تعدد و صدق شهود ،اقدام به وضع «شروط اختصاصی» نماید.مواردی مثل «اشتراط اجتماع شهود» ، «اشتراط اتصال شهادات» و یا «اشتراط رویت به نحو مخصوص» از آن جمله اند. اما نکته اساسی در این مسئله این است که مشهور فقیهان در مواجه با ادله این شروط که عمده آن اخبار وارده در باب هستند، مستند به ظاهر روایات فتوا داده اند و بعضا از توجه به حکمت وضع غفلت نموده اند به گونه ای که التزام به این فتاوی، گاه توالی فاسدی به دنبال دارد و بعضا با حکمت اولیه وضع این شروط که همان «احتیاط در فروج و دماء» است مخالف است. مقاله حاضر دو شرط «لزوم اتصال شهادات» و «اشتراط رویت به نحو مخصوص» در شهادت بر زنا را بررسی نموده است. مشهور فقهاء در باب شرط نخست، اتصال را بر اتصال فیزیکی آن حمل کرده اند ویا ذیل شرط دوم به استناد برخی قیود مذکور در اخبار مانند «کالمیل فی المکحله» یا «کالرشاء فی البئر» قائل به موضوعیت این قیود در شهادات شده اند و رویت فاقد حالت مذکور را در شهادت کافی ندانسته اند. نویسنده نظر مشهور را ذیل شرط اول خلاف احتیاط و قبول آن در شرط دوم را موجب تعطیلی باب حدود می داند. وی با توجیه روایات ناظر به اشتراط اتصال شهادات، برخلاف مشهور آن را بر اتصال عرفیش بار می کند و نیز قیود مذکور در بعض اخبار را بر رویت مقدمات ملازم حاکی از زنا حمل می نماید.این دو حمل بدون آنکه موجب دست کشیدن از روایات بشود هم با اصل احتیاط در فروج و دماء سازگار است و هم تعطیلی باب حدود را لازم نمی آید.

کلیدواژه‌ها

بینه؛ زنا؛ رویت؛ اتصال شهادت

مراجع

  قرآن کریم.

ابن ادریس، محمد بن منصور ؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، موسسه النشر الاسلامی.

ابن براج، عبدالعزیز؛ المهذب، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.

ابن علامه، حسن بن یوسف؛ إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، قم، المطبعة العلمیة، 1387ق

اردبیلی، احمد بن محمد؛ مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مؤسسه نشر الاسلامی.

حر عاملی، محمد بن حسن ؛ وسایل الشیعۀ الی تحصیل مسائل الشریعۀ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

حلی، یحیى بن سعید؛ الجامع للشرایع، مؤسسة سید الشهداء العلمیة.

خوانسـاری، احمـد؛ جـامـع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق.

خویی، أبو القاسم؛ مبانی تکملة المنهاج، نجف، مطبعة الآداب.

سلار، حمزة بن عبد العزیز؛ المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، قم، المعاونیة الثقافیة للمجمع العالمی لاهل البیت(ع).

شهید اول، محمد بن مکی؛ اللمعة الدمشقیۀ، ایران، دار الفکر، 1411ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ روضۀ البهیه فی شرح اللمعۀ الدمشقیۀ، قم،  انتشارات دادرس.

ــــــــــــــــ؛ مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، موسسه المعارف الاسلامی.

صاحب جواهر، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه.

طباطبایی، علی؛ ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل بیت.

طوسی، ابن حمزه؛ الوسیلۀ الی نیل الفضیلة، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1408ق.

طوسی، محمـد بن حسـن؛ الخلاف، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.

ــــــــــــــــ؛ المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

ــــــــــــــــ؛النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم، انتشارات قدس محمدی.

علامه حلی، حسن بن یوسف؛ تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، احمدی، تهران، 1368ش.

ــــــــــــــــ؛ تحریر الاحکام الشرعیۀ علی مذهب الامامیۀ، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).

 ــــــــــــــــ؛ قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین

فاضل هندی، محمد بن حسن؛ کشف اللثام، قم، مکتبه سید المرعشی.

گلپایگانی، محمد رضا؛ الدر المنضود فی احکام الحدود، مقرر الشیخ علی الکریمی الجهرمی، دار القرآن الکریم.

مجلسی، محمد باقر؛ مرات العقول، قم، دار الکتب الاسلامیه.

محقق حلی، جعفر بن حسن ؛ شرایع الاسلام فی المسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال.

ــــــــــــــــ؛ المختصر النافع فی فقه الامامیة، تهران، منشورات قم الدراسات الاسلامیه فی مؤسسۀ البعثة.

 مظفر، محمد رضا؛ أصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة.

مفید، محمد بن محمد (1410)؛ المقنعة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.