بررسی دیدگاه های سه مفسر در مساله خلق اعمال (زمخشری ، طبرسی و فخر رازی)

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 43، شماره 2، بهمن 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v43i2.14534

نویسندگان

حسن نقی زاده^* ؛ اکرم ده پهلوان

چکیده

دیری است که متکلمان مسلمان درباره صحت اطلاق مخلوق بر افعال انسان به منازعه بر خاسته‌اند. این نزاع در کاوشهای تفسیری نیز به ظهور رسیده است. در این راستا، رویکرد سه مکتب معتزلی، اشعری و شیعی در نگاه سه مفسر «زمخشری»، «فخر رازی» و «طبرسی» نسبت به موضوع یاد شده تأمل برانگیز است. زمخشری افعال انسان را مخلوق خدا نمی‌داند و مخلوق بودن اعمال انسان را با عدالت خداوندی و اختیار انسان ناسازگار می‌بیند؛ طبرسی نیز رأیی مشابه زمخشری دارد. در این مقاله بررسی خواهد شد که این دو مفسر در مقام ابطال نظریه مخالفت با جبر گرایی اشاعره، خود به چالش بیرون انگاری افعال انسان از جرگه مخلوقات الهی گرفتار آمده‌اند.
اما در تفسیر فخر رازی گر چه از خداوند به عنوان خالق همه کائنات و از آن جمله افعال خیر و شر بندگان یاد می‌شود اما دیدگاه او نیز از پس حل مشکلاتی چون عدالت خداوندی و آزادی انسان بر نمی‌آید.

کلیدواژه‌ها

تفسیر کلامی؛ خلق اعمال؛ زمخشری؛ طبرسی؛ فخر رازی