بررسی تنوع زیستی کشاورزی شهرستان گچساران و تأثیر عوامل اقلیمی بر آن

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 2، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، فروردین 1389، صفحه 1-11   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v2i1.7591

نویسندگان

فخرالدین هاشمی شادگان¹؛ کوروس خوشبخت²؛ عبدالمجید مهدوی دامغانی^{* 2}؛ هادی ویسی²؛ هومان لیاقتی²

¹دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تنوع‏زیستی از مؤلفه‏های مهم ارزیابی پایداری سیستم‏های کشاورزی است. همگام با افزایش یا کاهش تنوع‏زیستی، فراهمی خدمات اکوسیستمی در کشت‏بوم‏ها نیز تغییر می‏کند. متخصصان کشاورزی عوامل متعددی را بر تغییر سیستم‏های کشاورزی تأثیرگذار می‏دانند. در این مطالعه، سیستم‏های کشاورزی دو منطقۀ کوهستانی حفاظت‏شده و کوهپایه‏ای‏دشتی در جنوب ‏غرب ایران از چشم‏انداز تنوع‏زیستی کشاورزی بررسی شده است. از لحاظ غنای‏گونه‏های زراعی، منطقه دشتی‏کوهپایه‏ای (میانگین 35/4 گونه در برابر 25/3 در منطقه کوهستانی) و از نظر گونه‏های باغی، منطقۀ کوهستانی حفاظت‏شده (میانگین 76/2 در برابر 9/0 گونه در منطقه دشتی) وضعیت بهتری داشتند. شاخص تنوع‏گونه‏ای شانون- وینر برای گونه‏های زراعی در روستاهای مختلف، 25/1 تا 87/1 بود که با برآوردهای پیشین در سیستم‏‏های زراعی ایران هماهنگ است. نتیجۀ آزمون رگرسیون ساده نشان داد که میانگین غنای گونه‏ای روستاها در سیستم‏های باغی با افزایش ارتفاع روستا از سطح دریا به ‏طور معنی‏داری افزایش یافت، ولی در مورد دیگر سیستم‏ها روندی مشاهده نشد. به نظر می‏رسد در منطقۀ کوهستانی، سرمایه‏گذاری برای معیشت پایدار روستایی باید بر توسعه بخش باغبانی متمرکز شود. همچنین غنای گونه‏ای باغ‏کشت، به‏طور معنی‏داری با افزایش فاصله روستاها از مراکز شهری کاهش یافت. ‏نتایج همچنین نشان داد، در مورد سیستم‏های زراعی و باغی، همبستگی مستقیمی میان غنای گونه‏ای این سیستم‏‏ها و درصد درآمد خانوارها از این بخش‏ها وجود داشته که استدلالی بر غالبیت نیافتن تک‏کشتی‏های بزرگ تجاری در این منطقه است.

کلیدواژه‌ها

پایداری؛ درآمد؛ سیستم‏های کشاورزی؛ غنای گونه‏ای؛ مناطق حفاظت‏ شده

مراجع

1- Abdoellah, O.S., Hadikusumah, H.Y., Takeuchi, K., Okubo, S., and Parikesit, D. 2006. Commercialization of homegardens in an Indonesian village: vegetation composition and functional changes. Agroforest Syst. 68: 1–13

2- Abebe, T., 2005. Diversity in homegarden agroforestry systems of southern Ethiopia. PhD Dissertation, Wageningen University, Wageningen.

3- Bardsley, D., and Thomas, I. 2006. Valuing local wheat landraces for agrobiodiversity conservation in Northeast Turkey. Agric Ecosystems Environ. 106: 407-412.

4- Benton, T.G., Vickery, J.A., and Wilson, J.D. 2003. Farmland biodiversity: is habitat heterogeneity the key. Trends in Ecology and Evolution 18(4): 182–188.

5- Biala, K., Peeters, A., Muys, B., Hermy, M., Brouckaert, V., Garcia, V., Van der Vaken, B., and Valckx, J. 2003. Biodiversity indicators as tools to assess sustainability levels of agroecosystem, with a special consideration of grassland areas. Options Mediterraneennes, Series A, No. 67

6- Binswanger, H.P., and McIntire, J. 1987. Behavior and material determinants of production relations in land abundant tropical agriculture. Economic Development and Cultural Change 36: 73–99.

7- Blaikie, P.M. 1971. Spatial organization of agriculture in some north Indian villages: part II. Transactions of the Institute of British Geographers 53: 15–30.

8- Boserup, E. 1965. The Conditions of Agricultural Growth: the Economics of Agrarian Change under Population Pressure. Earthscan Publications, London.

9- Fernandes, E.C.M., and Nair, P.K.R. 1986. An evaluation of the structure and function of tropical homegardens. Agric. Syst. 21: 279–310.

10- Gonçalves-Gomes, E., de Mello, J.C., da Silva e Souza, G., Angulo Meza, L., and Mangabeira, J.A. 2009. Efficiency and sustainability assessment for a group of farmers in Brazilian Amazon. Ann Oper Res.169:167-181.

11- Hoogerbrugge, I.D., and Fresco, L.O. 1993. Homegarden systems: agricultural characteristics and challenges. Gatekeeper Series No. 39. IIED, London

12- Kabir, M.E., and Webb, E.L., 2009. Household and homegarden characteristics in southwestern Bangladesh. Agroforest Syst.75:129-145.

13- Kaya, M., Kammesheidt, L., and Weidelt, H.J. 2002. The forest garden system of Saparua Island, Central Maluku, Indonesia, and its role in maintaining tree species diversity. Agroforest Syst. 54: 225–234.

14- Kehlenbeck, K., and Maass, B.L. 2005. Crop diversity and classification of homegardens in Central Sulawesi, Indonesia. Agroforest. Syst. 63: 53–62.

15- McMillan, D.E., Sanders, J.H., Koenig, D., Akwabi-ameyaw, K., and Painter, T.M. 1998. New land is not enough: agricultural performance of new lands settlement in West Africa. World Development 26: 187–211.

16- Nassiri, M., Koochaki, A., and Mazaheri, D. 2005. Crop species diversity of Iran. Desert 10 (1): 39-42. (In Persian with English Summary)

17- Peyre, A., Guidal, A., Wiersum, K.F., and Bongers, F. 2006. Homegarden dynamics in Kerala, India. In: Kumar, B.M., Nair, P.K.R. (Eds.) Tropical homegardens: a time-tested example of sustainable agroforestry. Springer, Dordrecht, the Netherlands, pp. 87–103.

18- Rana, R.B., Garforth, C., Sthapit, B., and Jarvis, D. 2007. Influence of socio-economic and cultural factors in rice varietal diversity management on-farm in Nepal. Agriculture and Human Values 24: 461-472.

19- Reardon, T., Barrett, C.B., Kelly, V., and Savadogo, K. 2001. In: Lee, D.R., Barrett, C.B. (Eds.), Tradeoffs or Synergies? Agricultural Intensification, Economic Development and the Environment. CABI Publishing, Wallingford, UK.

20- Ruthenberg, H. 1980. Farming Systems in the Tropics, second ed. Clarendon Press, Oxford.

21- Thapa, G.B., and Rasul, G. 2005. Patterns and determinants of agricultural systems in the Chittagong hill tracts of Bangladesh. Agricultural Systems 84: 255-277.

22- Trinh, L.N., Watson, J.W., Hue, N.N., De, N.N., Minh, N.V., Chu, P., Sthapit, B.R., and Eyzaguirre, P.B. 2003. Agrobiodiversity conservation and development in Vietnamese home gardens. Agriculture, Ecosystems and Environment 97: 317-344.

23- Turner II, B.L., and Brush, S.B. 1987. Comparative Farming Systems. The Guildford Press, New York.

24- van Ittersum, M.K., Ewert, F., Heckelei, T., Wery, J., Olsson, J.A., Andersen, E., Bezlepkina, I., Brouwer, F., Donatelli, M., Flichman, G., Olsson, L., Rizzoli, A.E., van der Wal, T., Wien, J.E., and Wolf, J. 2008. Integrated assessment of agricultural systems – a component-based framework for the European Union (SEAMLESS). Agricultural Systems 96: 150-165.