مشروعیت توأمان یا چندگانگی مشروعیت در حکومت‌های ایران دوره اسلامی (از طاهریان تا سقوط خوارزمشاهیان)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 96، آبان 1395، صفحه 97-119   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v0i0.36453

نویسندگان

عبدالله ساجدی^* ؛ هوشنگ خسروبیگی

دانشگاه پیام نور

چکیده

هر حکومتی برای کسب مقبولیت و حقّ اعمال حاکمیت بر مردم، نیازمند یک منطق اجتماعی و یا هر عامل وحدت‌بخش دیگر در جهت توجیه کردن قدرت خویش است. در ایران نه دین و نه عاملی دیگر، به‌تنهایی نمی‌تواند این نقش را ایفا کند، بلکه مجموعه‌ای از عوامل به‌صورت توأمان این وظیفه را عهده‌دارند به این معنی که حکومت‌ها در ایران مشروعیتشان بر بنیان‌های چندگانه استوار است که ما از آن به مشروعیت توأمان یاد می‌کنیم و به همین دلیل است که فرمانروا در ایران، در اصل نماینده‌ مذهبی و سیاسی و در کنار آن نماینده‌ی اداری، نظامی، فرهنگی و مظهر گذشته و تاریخ این کشور نیز است. ما با روش توصیفی - تحلیلی به دنبال اثبات این دیدگاه هستیم که حکومت‌های ایران بعد از اسلام تا سقوط خوارزمشاهیان به لحاظ مشروعیتی دارای یک نوع مشروعیت توأمان یا چندگانه هستند.

کلیدواژه‌ها

مقبولیت؛ مشروعیت توأمان؛ مشروعیت‌یابی؛ حکومت‌های ایران بعد از اسلام

مراجع

آقسرائی، محمد بن محمد، تاریخ سلاجقه یا مسامره الخبار و مسایره الاخیار، تصحیح عثمان توران، نشر اساطیر، تهران، 1362.

ابن بلخی، فارسنامه، بنیاد فارس شناسی، شیراز، 1385.

ابن جماعه، تحریر الاحکام فی تدبیر اهل الاسلام، به اهتمام یوسف ابیش و یاسوشی کوسوجی، دارالحمراء، بیروت، 1994.

ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1359.

ابن خلدون، عبدالرحمن، العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1363.

ابن فراء، ابی یعلی محمد بن حسین، الاحکام السلطانیه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1406ق.

ابن مسکویه، احمد بن علی، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی و علی نقی، سروش، تهران، 1369.

ابن مقفع ، نامه تنسر به گشنسب، ترجمه ابن اسفندیار، تصحیح مجتبی مینوی، دانشگاه تهران، تهران، 1354.

احمدوند، شجاع ، قدرت و دانش در ایران، فرهنگ و اندیشه، تهران، 1384.

اصفهانی ، محمود بن محمد، دستورالوزرا، تصحیح رضا انزابی نژاد، تهران، امیرکبیر، 1364.

الگار، حامد، دین ودولت در ایران؛ نقش علما در دوره قاجار، توس، تهران، 1356.

انصاری قمی، حسن، «دین و دولت در سده پنج هجری در زمینه‌های تاریخی و دینی، کتاب های احکام وسیر سلطانی»، کتاب ماه، شماره97-98، آبان و آذر 1384.

ایزدی اودلو، «اندیشه‌ سیاسی ابوحامد محمد غزالی»، کیهان فرهنگی، شماره 230، آذر 1384.

بارتولد.و.و، خلیفه و سلطان، ترجمه سیروس ایزدی، امیر کبیر، تهران، 1358.

بدیع، برتراند، دو دولت؛ قدرت و جامعه در غرب و سرزمین‌های اسلامی، ترجمه احمد نقیب زاده، نشر مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران، 1380.

بشیریه، حسین، جامعه شناسی سیاسی، نشر نی، تهران، 1382 .

بشیریه، حسین، عقل در سیاست، نگاه معاصر، تهران، 1382.

بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان بن داود، روضه اولی الالباب(تاریخ بناکتی)، به کوشش جعفر شعار، انجمن آثار ملی، تهران، 1348.

بنداری، فتح بن علی، تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمد حسین خلیلی، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1331.

بویل ، جی.آ، تاریخ کمبریج؛ از ورود سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان، ترجمه حسن انوشه، امیر کبیر، تهران، 1366.

بیگدلی، علی، تاریخ یونان وروم، پیام نور، تهران، 1385.

بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب رهبر، نشر مهتاب، تهران، 1384.

پورداوود، ابراهیم، یشت‌ها، به کوشش بهرام فره‌وشی، دانشگاه تهران، تهران، 1356.

تاریخ سیستان، به تصحیح ملک الشعرای بهار ، نشر پدیده خاور، تهران، 1366.

ترنر، برایان، ماکس وبر و اسلام، ترجمه سعید وصالی، نشر مرکز، تهران، 1379.

تقوی، محمدناصر، « تأثیر انواع مشروعیت بر مشارکت سیاسی با نگاهی به مشروعیت حکومت دینی و نظریه ولایت فقیه»، نشریه فقه و اصول، سال ششم، شماره 20، 1380.

ثواقب، جهانبخش، «سامانیان و نظام خلافت عباسی»، کیهان اندیشه، سال چهارم، شماره 14، تهران، 1378.

جوزجانی، منهاج الدین سراج الدین ابوعمر عثمان، طبقات ناصری، به تصحیح عبدالحی حبیبی، دنیای کتاب، تهران، 1363.

جوینی، منتخب الدین بدیع بن علی بن احمد، عتبه الکتبه، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال، شرکت سهامی چاپ، تهران، 1329.

حسینی، صدرالدین ابوعلی بن ناصر بن علی، اخبار الدول السلجوقیه، ترجمه رمضان علی روح‌اللهی، تصحیح محمد نورالدین، نشر ایل شاهسون بغدادی، تهران،1380.

حکیم زجاجی، همایون نامه، به تصحیح علی پیرنیا، نشر آثار، تهران، 1383.

حلبی، علی اصغر، مبانی اندیشه سیاسی در ایران و جهان، نشر زوار، تهران، 1382.

خردنامه، به کوشش منصور ثروت، امیرکبیر، تهران، 1372.

خنجی، فضل الله بن روزبهان، سلوک الملوک، با تصحیح و مقدمه محمد علی موحد، خوارزمی، تهران، 1362.

خواندمیر ، غیاث الدین بن همام الدین، حبیب السیر، خیام، تهران، 1380.

دورژه، موریس، جامعه شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی، جاویدان، تهران، 1358.

رازی، حسین، «دین و ناسیونالیسم در خاورمیانه»، ترجمه سعید حجاریان، ماهنامه فرهنگ و توسعه، شماره 18، خرداد و تیر 1374.

راوندی، محمد بن سلیمان بن علی، راحه الصدور وآیه السرور، تصحیح محمد اقبال، امیر کبیر، تهران، 1364.

راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، نشر نگاه، تهران، 1382.

رجائی، فرهنگ، معرکه جهان بینی‌ها در خرد ورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان، احیاء کتاب، تهران، 1372.

زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، امیرکبیر، تهران، 1388.

شجاعی زند، علیرضا، مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین، تبیان، تهران، 1376.

شعبانی، رضا، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، نشر قومس، تهران، 1374.

صفا، ذبیح الله ، آئین شاهنشاهی ایرانی، دانشگاه تهران، تهران، 1346.

صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، نشر فردوسی، تهران، 1378.

طباطبائی، جواد، تأملی درباره ایران؛ دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط در ایران، نگاه معاصر، تهران، 1382.

طباطبائی، جواد، درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، کویر، تهران، 1372.

عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، نشر نی، تهران، 1387.

عنایت، حمید، اندیشه‌ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، خوارزمی، تهران، 1366.

غزالی، ابوحامد، فضائح الباطنیه(المستظهری)، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قاهره،1961م.

غزالی، ابوحامد، نصیحه الملوک، تصحیح جلال الدین همایی، نشر هما، تهران، 1367.

غزالی، ابوحامد، احیاءعلوم الدین، ترجمه محمد مؤیدالدین مجد خوارزمی، علمی و فرهنگی، تهران، 1375.

فرای، ریچارد، تاریخ کمبریج (ایران از وروداسلام تا سلاجقه)، ترجمه حسن انوشه، امیرکبیر، تهران، 1363.

فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ مسکو، نشر رافع، بی‌جا، 1379.

فیرحی، داوود، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، نشر نی، تهران، 1388.

قادری، حاتم، اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، سمت، تهران، 1379.

قربانی، زین العابدین، علل پیشرفت اسلام و انحطاط مسلمین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1361.

کاتوزیان، محمد علی، تضاد دولت و ملت، نظریه‌ی سیاست و حکومت در ایران، ترجمه علیرضا طیب، نشر نی، تهران، 1382.

کاسیرر، ارنست، افسانه دولت، ترجمه نجف دریابندری، خوارزمی، تهران، بی‌تا.

کدی، نیکی.آر، ریشه های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1357.

کرمر، جوئل، احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه، ترجمه سعید حنایی کاشانی، نشر دانشگاهی، تهران، 1375.

کوزر، لوئیس؛ برنارد روزنبرگ، نظریه‌های بنیاد جامعه شناختی، ترجمه فرهنگ ارشاد، نشر نی، تهران، 1378.

گردیزی، عبدالحی بن ضحاک بن محمود، زین الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، دنیای کتاب، تهران، 1363.

لمبتون، آن، نظریه‌های دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان، کتاب آزاد، تهران، 1359.

لمبتون، آن، تداوم وتحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، نشر نی، تهران، 1382.

لمبتون، آن، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه یعقوب آژند، امیرکبیر، تهران، 1363.

ماوردی، ابوالحسن، تسهیل النظر و تعجیل الظفر، تحقیق رضوان سید، دارالعلوم العربیه، بیروت، 1987م.

ماوردی، ابوالحسن، الاحکام السلطانیه، دارالفکر، بیروت، 1422ق.

مجمل التواریخ و القصص، تصحیح محمد تقی بهار، کلاله خاور، تهران، بی‌تا.

محمدی ملایری، محمد، تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، نشر توس، تهران، 1379.

مرادی غیاث‌آبادی، رضا، کتیبه‌های هخامنشی، نوید شیراز، شیراز، 1387.

مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به تصحیح مهدی مداینی و دیگران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380.

نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر، تاریخ بخارا، به تصحیح مدرس رضوی، نشر توس، تهران، 1363.

نسوی، شهاب الدین محمد، سیرت جلال الدین منکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی، علمی و فرهنگی، تهران، 1384.

نظام الملک طوسی، ابوالحسن بن علی بن اسحاق، سیاست‌نامه، تصحیح عباس اقبال، نشراساطیر، تهران، 1375.

نورایی، مرتضی، «ارزیابی مشروعیت ایلی مغولان»،مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، علوم انسانی، جلد پنجم، تابستان 1372.

وبر، ماکس، مفاهیم اساسی جامعه شناسی، ترجمه احمد صدارتی، نشر مرکز، تهران، 1371.

وینست، اندرو، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، نشر نی، تهران، 1376 .

Crossley.pamela kyle,The ralership chin,American historical renew.1992.

Tansey.astephe,politics,London and new York,routledge.2000.

Tapper.richard,The conflict of tribeand state in Iran and Afghanistan,new York.1983.