گونه‌های کاربرد قیاس در فقه شیعه بر اساس کتاب جواهر الکلام

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 8، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، خرداد 1391، صفحه 151-168   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.12922

نویسندگان

محمد مهدی یزدانی^{* 1}؛ حسین صابری²؛ حسین ناصری مقدّم²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مسئلة قیاس و چگونگی برخورد با آن از مسائل دیرین در فقه و اصول مذاهب است. در این میان، در مذهب شیعه هر چند رویکرد کلی از دیر باز رویکردی منفی بوده است و هنوز هم این رویکرد ادامه دارد، ولی مطلب مهمی که صرف نظر از دیدگاه‌های اصولی فقها باید مورد توجه بیشتر و دقت نظر عمیق‌تر قرار گیرد، برخورد آنان با قیاس در کتاب‌های فقهی است. در کتب فقهی مواردی را می‌توان یافت که به نظر می‌رسد مصداق استفاده از قیاس باشد. این مطلب با نظریة مشهور شیعه یعنی بطلان قیاس، سازگاری ندارد.
مقالة حاضر بر اساس همین رویکرد و با مبنا قرار دادن کتاب جواهر الکلام به ذکر نمونه‌هایی پرداخته که به قیاس بودن آن‌ها تصریح شده یا تعریف قیاس بر آن‌ها منطبق است و در صدد پاسخ گویی به پرسش‌هایی است که در این زمینه مطرح می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

قیاس؛ تعمیم حکم؛ اشتراک حکم؛ مسالک تعلیل

مراجع

ابن حمزة، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، تحقیق: شیخ محمد الحسون، قم: مکتبة

آیة الله العظمى المرعشی النجفی، 1408ق.

ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین، معالم الدین فی الاصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم: أدب الحوزة، 1405ق- 1363.

استرآبادی، محمد امین بن محمد شریف، الفوائد المدنیة، تحقیق: شیخ رحمة الله رحمتی اراکی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی،1424ق.

آمدی، علی‌بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، المکتب الاسلامی، 1402 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب النکاح، تحقیق: لجنة التحقیق، قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری، 1415ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح العربیة، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، 1407ق - 1987 م.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة فی تحصیل احکام الشریعة، تحقیق وتصحیح: الشیخ عبد الرحیم الربانی الشیرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق- 1983م.

حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرایع، تحقیق وتخریج: جمع من الفضلاء، قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة، 1405ق.

خمینی، روح الله، کتاب الطهارة، نجف: مطبعة الآداب، 1389ق – 1970م.

زرکشی، محمد بن بهادر، المنثور فی القواعد(فقه شافعی)، تحقیق: تیسیر فائق أحمد محمود، کویت: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، 1405ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1412ق.

  ــــــــ، اللمعة الدمشقیة، قم: دار الفکر، 1411ق.

شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق: السید محمد کلانتر، جامعة النجف الدینیة، 1398ق.

  ــــــــ، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

شوکانی، محمد، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، تحقیق: محمد سعید البدری أبو مصعب، بیروت: دار الفکر، 1412ق- 1992م.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، زبدة الاصول، تحقیق: فارس حسون کریم، مرصاد، 1423ق-1381.

شیرازی، ابراهیم بن علی، اللمع فی اصول الفقه، بیروت: عالم الکتب، 1406ق.

طباطبائی، علی، ریاض المسائل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.

طوسی، محمدبن حسن، العدة فی اصول الفقه، تحقیق: محمد رضا انصاری قمی، قم: 1417ق- 1376.

 ــــــــ ، المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح وتعلیق: السید محمد تقی الکشفی، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، 1387.

ــــــــ ، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم: قدس محمدی.

ــــــــ ، تهذیب الاحکام، تحقیق وتعلیق: السید حسن الموسوی الخرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1364.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشریعة علی مذهب الامامیة، تحقیق: الشیخ إبراهیم البهادری، قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1420ق.

ــــــــ ، تذکرة الفقها، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.

ــــــــ ، مبادی الوصول الی علم الاصول، تعلیق وتحقیق: عبد الحسین محمد علی البقال، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.

ــــــــ ، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ سنگی.

علم‌الهدی، علی بن حسین، الذریعة الی اصول الشریعة، تصحیح وتعلیق: أبو القاسم گرجی، تهران: دانشگاه تهران، 1346.

 غزالی، محمد بن محمد، المنخول من تعلیقات الاصول، تحقیق: محمد حسن هیتو، دمشق: دار الفکر، 1419ق- 1998م.

ــــــــ ، المستصفی فی علم‌الاصول، تصحیح: محمد عبدالسلام عبدالشافی، ، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417ق- ‍1996م.

فاضل هندی، محمدبن حسن، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، تهران: قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسة البعثة، 1410ق.

ــــــــ ، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تعلیق: سید صادق شیرازی، تهران: استقلال، 1409ق.

ــــــــ ، معارج الاصول، اعداد: محمد حسین رضوی، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام للطباعة والنشر 1403ق.

موسوی عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1410ق.

نجفی، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق : عباس قوچانی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1367.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1408 ق-1987 م.