زیبایی شناسی فلسفی و تحلیل نظریه «اصالت زیبایی» در حکمت مطهّر

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، خرداد 1389، صفحه 126-146   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v42i1.11242

نویسندگان

مهدی گنجور^* ؛ سید مهدی امامی جمعه

چکیده

تأمل در زیبایی و جمال، همچون دیگر مقوله های فلسفه و علوم انسانی، بیش از دو هزار سال قدمـت دارد، چنان که یونانیان باستان، آن گونه که از رسالات هیپاس بزرگ افلاطون و بوطیقای ارسطو برمی آید، سهم عمده ای در تکوین آن داشته اند. البته اطلاق لفظ زیبایی شناسی به این نوشته ها، خالی از تسامح نیست. اما نمی توان آثار و تأملات متفکران بشر را در مقولة زیبایی، انکار کرد و دیدگاه ها و نظریه های متنوع و ژرف ایشان را نادیده گرفت.
در این نوشتار، سعی بر این است که از جنبه های گوناگون به بررسی این مقوله پرداخته شود . برای این منظور، ابتدا با رویکردی فلسفی– عرفانی به تعریف و تبیین زیبایی و تلازم معرفتی آن با عشق پرداخته شده و در پی آن مکتب « اصالت زیبایی» مورد تحلیل قرار گرفته است. دیدگاه حکمت متعالیة صدرایی پیرامون نقش زیبایی در عشق آفرینی، مسأله ای دیگر است که در این نوشتار مورد پژوهش واقع می شود. زیبایی شناسی در پرتو عقل، که بیانگر موضوعیت و مرجعیت عقل در مقولة زیبایی شناسی اخلاقی و فلسفی است، یکی از موضوعات محوری بحث حاضر به حساب می آید. این پژوهش، در نهایت، مدعی نقش زیبایی در ایجاد محبّت و آفرینش عشق با رویکردی تجربی – عرفانی شد و با استناد به برخی آراء و نظریه ها به اثبات این ادّعا پرداخته است .

کلیدواژه‌ها

زیبایی: علم الجمال(زیبایی شناسی): اصالت زیبایی: حکمت مطّهر: عقل: عشق: التذاذ

مراجع

آونر، زایس، زیبایی شناسی علمی و مقوله های هنری، ترجمة فریدون شایان، تهران، سازمان نشر کتاب، 1363.

ابن سینا، الشیخ ابن علی حسین بن عبدالله، رسائل ابن سینا، رسالة العشق، چاپ اول، قم، انتشارات بیدار، بی­تا.

ابن سینا، الشیخ ابن علی حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق الطوسی، سه جلد، قم، نشر بلاغت، 1375.

افلاطون، دورة آثار، ترجمة محمد حسن لطفی، تهران، خوارزمی، 1367.

افلاطون، جمهور، ترجمه فؤاد روحانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، 1379.

امامی جمعه، سید مهدی، فلسفۀ هنر در عشق شناسی ملاصدرا، تهران،  فرهنگستان هنر، 1385.

 بخاری، اسماعیل بن محمد خلاصة شرح و تعرفّ،  به تصحیح احمدعلی رجایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب، 1349.

بقلی شیرازی، روزبهان، عبهرالعاشقین، به تصحیح هانری کربن، تهران، منوچهری، 1366.

پور نامداریان، تقی، دیدار با سیمرغ (هفت مقاله در عرفان و شعر و اندیشه عطار) تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374.

جوادی آملی، عبدالله، دین شناسی، تحقیق و تنظیم محمدرضا مصطفی پور، قم، مرکز نشر اسراء، 1381.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، زیر نظر دکتر محمد معین، تهران، دانشگاه تهران،  موسسة لغت نامة دهخدا، 1341.

دیلمی، ابوالحسن،  عطف الالف المألوف علی الام المعطوف، تصحیح ج ک- قادیه، بی­تا.

 سیاسی، علی اکبر، روانشناسی تربیتی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ، 1320.

الشیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم(ملاصدرا)، المبدأ و المعاد، مقدمه و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن شاهنشاهی فلسفة ایران، چاپ اول، 1397 ق.

الشیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم(ملاصدرا)، اسفار اربعه، بیروت، داالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، جلد دوم و هفتم، بی­تا.

طوسی، خواجه نصیرالدین، کشف المراد، شرح تجدید الاعتقاد، ترجمه و شرح علامه شعرانی، تهران، اسلامیه، چاپ نهم، 1379.

غزالی ، احمد، رسالة سوانح العشق، به کوشش هلموت ریتر، زیر نظر نصرالله پورجوادی ، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1368.

غزالی ، احمد،  مجموعة آثارفارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1376.

فروغی، محمدعلی، سیر حکمت در اروپا، تهران، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، چاپ سوم، جلد اول، بی­تا.

گات، بریس، دانشنامة زیبایی شناسی، گروه مترجمان، تهران، فرهنگستان هنر، 1384.

مطهری، مرتضی، فلسفة اخلاق، تهران، صدرا، 1366.

مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، جلد اول، تهران، صدرا، 1385.

مطهری، مرتضی، الهیات شفا، جلد اول، تهران، صدرا، 1369.

مطهری، مرتضی، ده گفتار، تهران، صدرا،1356.

مطهری، مرتضی، گفتارهای معنوی، تهران، صدرا، 1364.

مطهری، مرتضی،  تکامل اجتماعی انسان، تهران، صدرا، 1365.

مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، الزهرا، 1362.

مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، جلد چهارم، تهران، صدرا، بی­تا.

معین ، محمد، فرهنگ فارسی(متوسط)، تهران، امیرکبیر، 1343.

نیکولای لیزرف و دیگران، زیبایی شناسی نوین، ترجمة مهدی پرتوی، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1352.

 

Aquinas, T.(1942) summa the  ologiae. Trans.Fathers of the English Dominican Province, London :Burns, oates and washbournce.

Halliwe , s, (1991)'' the Importance of plato and Aristotle for Aesthetics, proceedings of the Boston Area colloquium on Ancient philosophy.

Plato (1988) Republic 10. trans. S. Halliwell war minster.

Tatarkiewicz, w.(1970) Medieval Aesthetics , trans. R.M.Montgomery, the Hague: Moution.