اصلاح ضریب کریگر براساس دوره‌های بازگشت مختلف به منظور برآورد دبی حداکثر سیل (مطالعه موردی: حوضه آبریز ایران مرکزی)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 7، آذر 1392   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.23976

نویسندگان

علی فتح‌زاده^{* 1}؛ اعظم جایدری²

¹دانشگاه اردکان

²دانشگاه یزد

چکیده

سیل یکی از مهم‌ترین عوامل تهدید انسان، سرمایه و امکانات بشری محسوب شده که به‌دلیل شرایط اقلیمی و توپوگرافی و به‌ویژه بارش‌های با شدت و مدت زیاد به‌وقوع می‌پیوندد. مقابله با سیلاب در هر منطقه مستلزم اطلاع از مقدار دبی سیلابی و دوره بازگشت آن می‌باشد. در بسیاری از مناطق دنیا و در حوضه‌های فاقد آمار جهت برآورد دبی حداکثر سیل از روابط تجربی استفاده می‌شود که در این میان فرمول کریگر به دلیل سادگی و در دسترس بودن پارامترهای مورد نیاز از کارایی گسترده‌ای برخوردار است. این در حالی است که مشخص نبودن دوره بازگشت ارقام دبی‌های برآورد شده نیز از جمله ایرادات وارد بر این روش می‌باشد. این تحقیق با وارد نمودن دوره بازگشت به مقادیر ضریب منطقه‌ای کریگر به بررسی دامنه تغییرات آن را در مناطق مختلف حوضه آبریز ایران مرکزی پرداخته است. بدین منظورآمار مربوط به دبی حداکثر لحظه‌ای 29 ایستگاه هیدرومتری واقع در حوضه ایران مرکزی طی سال‌‌های90-1344 جمع‌آوری‌گردید. سپس با انجام آزمون داده‌‌های پرت، با استفاده از روش گروبزـ بک و آزمون کفایت داده های ماکوس، صحت و قابلیت اعتماد نسبی داده های ثبت شده مورد ارزیابی قرار گرفت و در هر ایستگاه با استفاده از روش عصبی- فازی، بازسازی نواقص آماری صورت گرفت. در مرحله بعد با هدف تعیین دوره بازگشت‌ و با استفاده از تحلیل فراوانی سیلاب، ارقام دبی‌های سیلابی برآورد و سپس ضریب منطقه‌ای فرمول کریگر تعیین گردید. نتایج حاصل از اعتبارسنجی مدل نشان داد که دامنه تغییرات ضریب منطقه‌ای کریگر در حوضه ایران مرکزی بسیار کمتر از میانگین جهانی آن بوده و میانگین درصد خطای مطلق روش کریگر در برآورد دبی حداکثر سیلابی این مناطق، 85/54 درصد می‌باشد. همچنین برخلاف تصور موجود حل رابطه‌‌ی کریگر از طریق برقرار تناسب بین دبی حداکثر با مساحت حوضه بالادست همگن با آن منجر به خطاهای فاحشی خواهد گردید.

کلیدواژه‌ها

سیلاب؛ مدل کریگر؛ مدل فازی؛ ایران مرکزی