تبیین عوامل مؤثر بر شکل گیری قلمروهای ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران

پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل

مقاله 2، دوره 1، شماره 1، آبان 1391، صفحه 26-49   

نوع مقاله: مقالات

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jipr.v1391i1.27016

نویسندگان

محمدرضا حافظ نیا^{* 1}؛ زهرا احمدی پور²؛ چمران بویه³

¹استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

²دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

³دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

رفتار سیاسی یک کشور در عرصة فرامرزی و جهانی برگرفته از «ژئوپلیتیک» و اهداف معطوف به آن است. شناخت ماهیت ژئوپلیتیک یک کشور به درک و تحلیل نوع رفتار و کنش های ژئوپلیتیک آن کمک خواهد کرد. مقاله حاضر ویژگی ها و خصوصیات ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران را مورد مداقه قرار داده و به دنبال پاسخ به این پرسش است که عوامل مؤثر در شکل گیری قلمروهای ژئوپلیتیک ایران کدامند؟ در پاسخ، این فرضیه را مطرح کرده‌ایم که شکل‌گیری قلمروهای ژئوپلیتیک ایران متأثر از مؤلفه‌هایی چون «موقعیت جغرافیایی»، «ایدئولوژی»، «منافع اقتصادی» و «فرهنگ سیاسی» است که نمود عینی آن‌ها در اسناد بالادستی و رسمی همچون قانون اساسی و منابع غیر رسمی تبلور یافته است. در این خصوص پرسش نامه ای طرح و یک‌صد نفر از کارشناسان و صاحب‌نظران رشتة جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک در مورد میزان تأثیر این مؤلفه‌ها نظر داده‌اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که در شکل گیری قلمروهای ژئوپلیتیک ایران عامل «ایدئولوژی» بیشترین تأثیر و عامل «منافع اقتصادی» کمترین تأثیر را داشته است. همچنین یافته ها نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران 14 قلمرو شامل 1) جهان اسلام، 2) قلمرو شیعی، 3) قلمرو فرهنگ و تمدن ایران، 4) قلمرو خاورمیانه، 5) قلمرو خلیج‏فارس، 6) قلمرو کشورهای رقیب و معارض با آمریکا، 7) قلمروهای متخاصم با اسرائیل، 8) قلمرو مستضعفان جهان 9) قلمرو جنبش‌های آزادی‌بخش جهان، 10) قلمرو آسیای مرکزی، 11) قلمرو کاسپین، 12) قلمرو قفقاز، 13) قلمرو آسیای جنوبی و 14) قلمرو آمریکای لاتین است که در این میان از نظر ژئوپلیتیک، قلمرو شیعی بیشترین و قلمرو کاسپین کم ترین اهمیت را در استراتژی ها و کنش های ژئوپلیتیک ایران دارد.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: قلمروهای ژئوپلیتیک ایران؛ ایدئولوژی؛ فرهنگ سیاسی؛ موقعیت جغرافیایی؛ منافع اقتصادی

مراجع

Ahtinen, M. (2009). Politics and philosophy: Niccolò Machiavelli and Louis
Althusser's aleatory materialism. Leiden: Koninklijke Brill NV.
Braden, K. E. & Shelley, F. M. (1999). Engaging Geopolitics. Prentice Hall.
Collins, R. (1975). Conflict Sociology. New York: Academic Press.
Freeden, M. (2003). Ideology: A very short introduction. Oxford: Oxford
University Press.
Goldgeier J. M. & McFaul. M. A. (1992). A tale of two worlds: Core and
periphery in the post-Cold War era. International Organization, 46(2),
467-491
Greif, A. (1994). Cultural beliefs and the organization of society: A historical
and theoretical reflection on collectivist and individualist societies. The
Journal of Political Economy, 102 (5), 912-950.
Griffiths Martin & O'Callaghan Terry (2002) International relations: The key
concepts. UK: Taylor & Francis Group.
McDougall, A. W. (2003). Why geography matters but is so little learned.
Orbis. 47(2). from: Foreign Policy Research Institute. available at
http://www.fpri.org/orbis/4702/mcdougall.geographymatters.html#_ftnref3
9, (accessed on 2013, Jan 18).
O’Tuathail, G. & Dalby, S. (1998). Rethinking geopolitics. London: Routledge.
Pesqueux, Y. (2002). Ideology and organization. Author Manuscript,
Developing Philosophy of Management-Crossing Frontiers, Oxford,
United Kingdom.
Pye, Lucian W., Verba, Sidney. (1965). Political culture and political
development. Princeton, New Jersy: Princeton University Press