Educational Opinions of Abu’l Ḥasan Qābisī: An Introduction to the Intellectual Principles and Social Backgrounds

تاریخ و فرهنگ

Article 3, Volume 49, Issue 1 - Serial Number 98, April 2017, Pages 83-101   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jhc.v49i1.65757

Authors

Hamid Muhib Azghandi^{* 1}; Mahdi Jalili²

¹Azad Mashhad

²Ferdowsi University of Mashhad

Abstract

Abu’l Ḥasan Qābisī (d. 403/1012), the jurist of the Mālikī School in Afrikiyah and the author of a book in Islamic education called Al-Risālat al-Mufaṣṣala li Aḥwāl al-Muti‘allimīn wa Aḥkām al-Mu‘allimīn wa al-Muti‘allimīn, which contain the educational content and program of the Sunnīs in that region at least until the ninth century AH as per the opinions presented in this work. While studying the social and political backgrounds impressive on Qābisī’s theo-jurisprudential and educational opinions, the present research has explored the main trends brought up in Al-Risālat al-Mufaṣṣala with the descriptive-analytical method. The findings of this research indicate that the Qābisī’s thoughts and the content of his work have more than anything else been under the influence of the politico-cultural endeavors of the Fatimids and Banī Zayrī and a reaction to their activities.

Keywords

Qābisī; Al-Risālat al-Mufaṣṣala; Afrikiyah; the Mālikī School; the educational opinions of the Mālikī jurists

References

قرآن مجید

ابن اثیر جزری، عزالدین علی، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت، 1399ق/1979م.

ابن بشکوال، ابی القاسم، خلف بن عبد الملک، الصله فی التاریخ الائمه اندلس و علمائهم، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه، قاهره، 1374ق.

ابن حوقل، ابو القاسم، صورة الأرض، مطبعه بریل، لیدن، 1938م.

ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، العبر، بی نا، کویت، 1961م.

ابن خلدون، مقدمه، ترجمه محمدپروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1353ش.

ابن خلکان، شمس الدین ابو العباس، احمد، وفیات الاعیان و انباء ابنا الزمان، دار صادر، بیروت، 1970م.

ابن سحنون، ابوعبدالله، محمد بن عبدالسلام، آداب المعلمین، تصحیح احمد فواد الاهوانی، دار المعارف، قاهره 1968م.

ابن العذاری المراکشی، محمد، البیان المغرب فی اخبار الاندلس والمغرب، تحقیق ج.س. کولان و لوفی برووانسال، دار الثقافه، بیروت، 1418ق/1998م.

ابن فرحون مالکی، ابراهیم بن علی، الدیباج المُذَهَّب فی معرفت اعیان المَذهب، تصحیح محمد الحمدی ابو انور، مکتبه دار التراث، قاهره، 1394ق.

بخاری، محمد بن اسماعیل، جامع الصحیح، دار الفکر، بیروت، 1401ق.

بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ترجمه عبد الحلیم النجار، دار المعارف، بیروت، بی تا.

البکری، ابوعبید، عبدالله بن عبد العزیز، المغرب فی ذکر بلاد افریقیه والمغرب و هو جزء من المسالک والممالک، مکتبه المثنی، بغداد، بی تا.

چلونگر، محمدعلی، زمینه های پیدایش خلافت فاطمی، انتشارات حوزه و دانشگاه، بی جا، 1385ش.

چلونگر، محمدعلی، «زمینه ها و علل اقتصادی گرایش به فاطمیان در افریقیه و مغرب»، مجلة تاریخ اسلام، شماره 13، بهار 1382ش.

حلاوی، محمود مصطفی، «القابسی و فکره التربوی بین الاصاله و التجدید»، جامعه دیاله، مجله التراث العربی، العدد 38، 1408ق.

خالد، احمد، ابو‌الحسن علی القابسی و الرساله المفصله لاحوال المتعلمین والاحکام المعلمین و المتعلمین، دراسه تحقیق و ترجمه فرنسیه، الشرکه التونسیه للنشر، تونس، 1986م.

خضیری، حسن، احمد، علاقات الفاطمیین فی مصر بدول المغرب، مکتبه المدبولی، تونس، 1996م.

داغ، محمد و حفظ الرحمن رشد اویمن، تاریخ تعلیم و تربیت در اسلام، ترجمة علی اصغر کوشافر، انتشارات دانشگاه تبریز، تبریز، 1369ش.

ذهبی، ابو عبدالله محمد، تذکرة الحفاظ، دار احیاء التراث العربیه، بیروت، 1374ق.

السبتی، عیاض بن موسی، (قاضی عیاض)، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، تحقیق احمد بکیر محمود، دار مکتبه الحیات، بیروت، 1378ق/1967م.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، طبقات الحفّاظ، تحقیق محمد علی عمر، دار الثقافه الدینیه، ریاض، 1417ق.

شلبی، احمد، تاریخ آموزش در اسلام تا سقوط ایوبیان در مصر، ترجمه محمدحسین ساکت، نگاه معاصر، تهران،1387ش.

شمس الدین، عبدالامیر، الفکر التربوی عند ابن سحنون والقابسی، دار الاقراء، بیروت، 1405ق.

صفدی، خلیل بن ایبک، نکت الهمیان فی نکت العمیان، المکتب الجمالی، قاهره، 1329ق/1911م.

ضیایی، علی اکبر، تاریخ اعتقادات اباضیه، نشر ادیان، قم،1390ش.

عثمان الحجازی، عبدالرحمن، تطور الفکر التربوی الاباضی فی شمال الافریقیه، المکتبه العصریه، بیروت، 1421ق/ 2000م.

عثمان الحجازی، عبدالرحمن، التربیة الإسلامیة فی قیروان فی قرون الهجری الثلاثة الأولی، المکتبة العصریة، بیروت، 1997م.

عثمان الحجازی، عبدالرحمن، المذهب التربوی عند ابن سحنون، المکتبه العصریه، بیروت، 1416ق/1995م.

غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسایی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377ش.

فقیهی، علینقی، «آرای تربیتی قابسی متفکر تربیتی اسلام در قرن چهارم هجری»، مجلة تعلیم و تربیت علوم تربیتی، شماره 52، زمستان 1376ش.

فقیهی، علینقی و دیگران، آرای تربیتی دانشمندان مسلمان و مبانی آن، پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سمت، قم، 1388ش.

قابسی، ابو‌الحسن، علی بن محمد بن خلف، الرساله المفصله لاحوال المتعلمین والاحکام المعلمین و المتعلمین، تصحیح احمد فواد الاهوانی، دارالمعارف، قاهره، 1968م.

قاضی نعمان، ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی المغربی، دعائم الاسلام و ذکر حلال و الحرام والقضایا والاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، دار الاضواء، بی جا، 1416ق/1995م.

قاضی نعمان، ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی المغربی، رسالة افتتاح الدعوة (رسالة فی ظهور دعوة العبیدیة الفاطمیة)، تحقیق وداد القاضی، دار الثقافه، بیروت، 1970م.

القیروانی، ابوالعرب، محمد بن احمد بن تمیم، طبقات علماء افریقیه، تصحیح علی الشابی و نعیم الیافی، دار التونسیه للنشر، تونس، 1968م.

کوشافر، علی اصغر،« قابسی و طرح سوادآموزی عمومی»، مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 132، تابستان 1363ش.

متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا زکاوتی قراگوزلو، امیر کبیر، تهران، 1362ش.

محمد محمود وصوص، دیمه و المعتصم بالله سلیمان الجوارنه، «من ملامح الفکر التربوی عند الامام القابسی: دراسه تحلیله نقدیه»، جامعه الاردن، مجله دراسات العلوم التربیه، العدد 41، 2014.

محیب ازغندی، حمید و مهدی جلیلی، «قابسی و اصول و روش های تعلیم و تربیت در الرساله المفصله»، مجله فقه و تاریخ تمدن، شماره 43، 1395ش.

مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث و درایه الحدیث، دفتر انشارات اسلامی، تهران، 1372ش.

المرزوقی، محمد، قابس جنت الدنیا، غابتها، خلیجها، مدنینتها، سکان‌ها، تاریخها و رجالها، مکتب الخانجی و مکتبه المثنی، قاهره، بغداد، 1962م.

معرفت محمد هادی، تاریخ قرآن، سمت، تهران، 1377ش.

مونس، حسین، تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه حمیدرضا شیخی، انتشارات آستان قدس رضوی و سمت، مشهد، 1384ش.

منیر مرسی، محمد، تاریخ التربیه فی الشرق والغرب، عالم الکتب، بیروت، 1993م.

موسوی، سید جمال و نگار ذیلابی، «سیاست فاطمیان در قبال اهل سنت در دو دوره دعوت و تشکیل دولت»، پژوهشنامة تاریخ تمدن اسلامی، شماره 11، بهار و تابستان 1389ش.

نجوی، عثمان، مساجد القیروان، دار العکرمه، دمشق، 2000م.

هالم، هاینتس، فاطمیان و سنتهای تعلیمی و علمی آنان، ترجمه فریدون بدره ای، فروزان، تهران، 1377ش.