نحوه تعامل رسول خدا (ص) با منافقان مدینه

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 98، فروردین 1396، صفحه 103-121   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v47i12.58101

نویسندگان

علی صباغیان^* ؛ سهیلا پیروز فر؛ مصطفی گوهری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نحوه تعامل رسول خدا (ص) با منافقان از موضوعات پردامنه و بحث برانگیز در تاریخ اسلام بوده است. بر اساس یافته های این پژوهش رسول خدا در برخورد با منافقان بیشترین مقدار تساهل و تسامح را از خود نشان داد و تا آنجا که ممکن بود از مجازات آنها صرف نظر کرد. آن ها را مجبور به شرکت در جنگ نکرد. اگر با سخنان خود در صدد آزار رسول خدا (ص) یا تضعیف روحیه مسلمانان بر می آمدند گاه پاسخ آنان را به صورت کلامی می داد و گاه آنان را منزوی و اعمالشان را با محدودیت مواجه می‌ساخت، اما به همین مقدار اکتفا می کرد، حتی در غزوه تبوک که چند تن از آن‌ها در صدد کشتن رسول خدا (ص) برآمدند آن‌ها را به مردم معرفی نکرد.
در مقابل اگر منافقان دست به توطئه می زدند به سرعت در برابر آن واکنش نشان می داد؛ از جمله در غزوه تبوک که مدت غیبتش از مدینه طولانی می شد به جای خود علی بن ابی طالب (ع) را گمارد تا منافقان دست به کار خطرناکی علیه مسلمین نزنند. در بازگشت نیز مسجد آن‌ها را که به فرموده قرآن به انگیزه ضرر رساندن ساخته بودند ویران ساخت.

کلیدواژه‌ها

رسول خدا (ص)؛ منافقان مدینه؛ سیاست تعاملی؛ سیاست انزوا

مراجع

قرآن کریم

ابن اثیر، عزالدین أبوالحسن على بن محمد الجزرى، أسد الغابة فى معرفةالصحابة، دارالفکر، بیروت، 1409ق/1989م.

ابن اثیر، عزالدین أبوالحسن على بن محمد الجزرى، الکامل فی التاریخ، دار صادر - دار بیروت، بیروت، 1385ق/1965م.

ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.

ابن حزم، أبو محمد علی بن أحمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، مکتبه الخانجی، قاهره، بی‌تا.

ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری، الطبقات الکبری، به کوشش ریاض عبدالله عبدالهادی،

داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1417ق/ 1996م.

ابن عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، دارالجیل،

بیروت، 1412ق/1992م.

ابن عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبدالله ، الدرر فی اختصار المغازی و السیر، دارالمعارف، قاهره، 1403ق.

ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414ق.

ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیره النبویه، شرکه مکتبه و مطبعه البابی الحلبی، قاهره، 1375ق.

ابوحبیب، سعدی، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، دارالفکر، دمشق، 1408ق.

اداک، صابر، رحمت نبوی، خشونت جاهلی: رویکردی نو به رفتار پیامبر اکرم (ص) با مخالفان، کویر، تهران، 1389.

اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ القرآن الکریم، تحقیق صفوان عدنان داودی، امیران، قم، 1382.

بلاذری،أحمد بن یحیى بن جابر، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، دارالفکر، بیروت، 1417ق/1996.

بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة،تحقیق عبدالمعطى قلعجى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1405ق/1985م.

تقوی، حامد، خلاصه عبقات الانوار، تهران، موسسه البعثه، 1405ق.

حاکم حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، بی جا، موسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، 1411ق.

خادمی، نرجس، «تعامل با اهل کتاب از منظر قرآن و سنت»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 1388، ش8، ص66-49.

خان بیگی، حمزه، «بررسی و تحلیل سیره سیاسی پیامبر (ص) با تاکید بر رفتار دشمنان»، حبل المتین، 1383، ش 6، ص99-78.

خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ناهید، تهران، 1377.

خَلَّال بغدادی، أبو بکر أحمد بن محمد، السنّه، دارالرایه، ریاض، 1410ق.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، تهران، 1373.

زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت، 1407ق.

ساروخانی، باقر، دایره المعارف علوم اجتماعی، کیهان، تهران، 1370.

سهیلی، ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله، الروض الانف فی شرح السیره النبویه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ق.

سید رضی، نهج البلاغه، هجرت، قم، 1395ق.

شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

طباطبایی، محمد حسین، تفسیرالمیزان، ترجمه محمدباقرموسوی همدانی، انتشارات اسلامیه، قم، 1374.

طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، دارالتراث، بیروت، 1387ق/1967.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تحقیق محمد جواد بلاغی، ناصر خسرو، تهران، 1373.

عباسی مقدم، مصطفی، روش شناسی برخورد پیامبر (ص) با مشرکان و اهل کتاب، فلسفه دین، 1389، ش6،ص 186-161.

فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، دارالکتاب، قم، 1363.

مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین، التنبیه و الإشراف،تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، القاهرة، دارالصاوی، بى تا.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374.

منتظر القائم، اصغر، تاریخ اسلام (از آغاز تا سال چهلم هجری)، سمت، تهران، 1386.

نسائی، أبو عبد الرحمن أحمد بن شعیب، خصائص امیر المومنین علی بن ابی طالب، مکتبه المعلا، کویت، 1406ق.

واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، مؤسسةالأعلمى، بیروت، 1409ق/1989م.

یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب، تاریخ الیعقوبى، دارصادر، بیروت، بى‌تا.

یزدی، علی محمد، سیره پیامبر (ص) در برابر مخالفان از زبان قرآن، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1393.

Watt,W.Montgomery, Muhammad at Medina, Oxford, Oxford university, 1956.

Watt,W.Montgomery, ʻAbd AllÂh b. Ubayy, EI2,Leiden and Newyork, Brill, 1986.

Donner, Fred.m., Muammad and the blievers at the origin of Islam, Cambridge, The Belknap pree of Harvard university press, 2010.

Brockett, A. Al-MUNÂFIḳŪN, EI2,Leiden and Newyork, Brill, 1993.

Kohlbeg, E, the development of Imāmī Shīʻī Doctorine of jihād, ZDMG, 1976, p64-86.