اثر پذیری خصوصیات ژنوتیپ‌های نخود متحمل به سرما از کاشت‌های پاییزه و بهاره: 1– خصوصیات فنولوژیکی و مورفولوژیکی

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 13، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 5، 1384، صفحه 143-155   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v3i1.1299

نویسندگان

احمد نظامی^* ؛ عبدالرضا باقری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

با وجود شناسایی تعدادی ژنوتیپ نخود متحمل به سرما جهت کاشت پاییزه در مناطق مرتفع شمال شرق ایران در خصوص ویژگی‌های فنولوژیکی و مورفولوژیکی این ژنوتیپ‌ها اطلاعاتی در دسترس نبود، لذا این آزمایش با هدف بررسی اثر پذیری صفات مذکور در کشت‌های پاییزه و بهاره در سال زراعی 80-1379 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد طراحی و اجرا شد. 33 ژنوتیپ نخود (32 ژنوتیپ متحمل و یک ژنوتیپ حساس به سرما) در چهار تاریخ کاشت ]6 مهر، 24 مهر و 11 آبان (کاشت‌های پاییزه) و 16 اسفند (کاشت بهاره)[ به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو تکرار کشت شدند. اثر تاریخ کاشت بر دورة کاشت تا سبز شدن، دوره رشد رویشی، مرحله رشدی قبل از سرما، ارتفاع گیاه در زمان برداشت و تعداد و طول شاخه‌ها در بوته معنی دار بود. دوره کاشت تا سبز شدن ژنوتیپ‌های نخود در تاریخ کاشت اول کوتاهتر از سایر تاریخ کاشت بود. گیاهان تاریخ‌های کاشت‌ پاییزه دورة رشد رویشی طولانی‌تری نسبت به گیاهان تاریخ کاشت بهاره داشتند (به طور متوسط 162 روز در مقابل 37 روز) ، ضمن اینکه در بین تاریخ‌های کاشت‌ پاییزه طولانی‌ترین دورة رشد رویشی در گیاهان تاریخ کاشت اول مشاهده شد که حدود 24 درصد بیشتر از گیاهان تاریخ کاشت سوم بود. کاشت زودتر ژنوتیپ‌ها در پائیز سبب شد که در هنگام بروز سرمای زمستان ژنوتیپ‌ها در مراحل پیشرفته رشد رویشی باشند. کاشت پاییزه سبب بهبود رشد اجزاء رویشی در گیاه شد، به عنوان مثال ارتفاع گیاه و تعداد و طول شاخه‌های جانبی در گیاه در کاشت اول به ترتیب 9/1، 5/3 و 3/5 برابر آنها در تاریخ کاشت بهاره بود. اثر متقابل تاریخ کاشت و ژنوتیپ بر دورة کاشت تا سبز شدن، دورة‌ رشد رویشی، ارتفاع گیاه و تعداد و طول شاخه‌ها در گیاه معنی دار بود. طولانی‌ترین دورة کاشت تا سبز شدن را ژنوتیپ 207 MCC در تاریخ کاشت سوم داشت در صورتیکه کوتاهترین این دوره متعلق به ژنوتیپ 510 MCC در تاریخ کاشت اول بود. همانطوریکه انتظار می‌رفت، در اغلب ژنوتیپ‌ها با تاخیر در کاشت از پائیز به بهار دورة سبز شدن تا گلدهی کاهش یافت، بنحوی که ژنوتیپ‌های 283، 496 و 458 MCC نتوانستند در کاشت بهاره وارد مرحلة زایشی شوند. ژنوتیپ 202MCC در کاشت اول و ژنوتیپ 83MCC در کاشت چهارم به ترتیب بیشترین (2/52 سانتی‌متر) و کمترین (9/15 سانتی‌متر) ارتفاع را داشتند. از نظر تعداد شاخه در گیاه ژنوتیپ 349 MCC در کاشت اول بیشترین (5/15 شاخه در گیاه) و ژنوتیپ 264 MCC در کاشت چهارم کمترین (2/1 شاخه در گیاه) تعداد شاخه را داشتند، در حالیکه بیشترین طول کل شاخه‌ها متعلق به ژنوتیپ 496MCC در کاشت اول (603 سانتی‌متر) وکمترین طول کل شاخه‌ها متعلق به ژنوتیپ 264MCC در تاریخ کاشت چهارم (23 سانتی‌متر) بود. در مجموع کاشت ژنوتیپ‌های متحمل به سرمای نخود در اوایل مهرماه سبب بهبود رشد آنها در مقایسه با دو تاریخ کاشت پاییزه دیگر و کاشت بهاره آنها شد.