تحلیلی بین زبانی ازساخت‏های غیرشخصی در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 8، شماره 14، آذر 1395، صفحه 77-109   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v8i14.39814

نویسندگان

رضوان متولیان نایینی^* ؛ علیرضا پرهام

دانشگاه اصفهان

چکیده

گستردگی انواع ساخت‏های غیرشخصی و رویکردهای متفاوتی که در بررسی آنها اتخاذ گردیده است، موجب پدید آمدن آراء متفاوت و گاه متناقض، درباره‏ی دسته ‏بندی این ساخت‏ها و نقش دستوری و معنایی اجزای سازنده‏ی آنها شده است. این نکته لزوم مطالعه‏ ی این ساخت‏ها را با رویکردی تازه‏ که مبنای مشترکی را برای مطالعه ی انواع متنوع ساخت‏های غیرشخصی برگزیند، آشکار می‏سازد. در پژوهش پیش رو، دو رویکرد رایج نقش‏گرا و ساخت‏گرا که همواره در بررسی این ساخت‏ها به چشم می‏خورند با هم تلفیق شده‏اند و ساز‏و‏کاری جدید را برای بررسی این ساخت‏ها بوجود آورده ‏اند. این پژوهش ساخت‏های غیرشخصی را بیشتر از دیدگاه فاعل سرنمون و ویژگی‏های آن تحلیل می‏کند؛ بدین ترتیب که به پیروی از مالچوکو و اگاوا (2011)، از بین ویژگی‏های نقشی‏ای که کینان(1976) آنها را ویژگی نقشی فاعل سرنمونی می‏داند چهار ویژگی (ارجاعی، معین، مبتدا و کنشگر بودن) را بر می گزیند و سپس در پی این ادعا که کاهش این ویژگی‏های نقشی، در شکل صوری جملات انعکاس یافته، جمله‏ ها را به سوی غیرشخصی شدن هدایت می‏کند؛ به تحلیل بین زبانی از ساخت غیرشخصی در زبان فارسی می پردازد و دسته‏ بندی نوینی از این نوع ساخت در زبان فارسی ارائه می‏دهد.

کلیدواژه‌ها

ساخت غیرشخصی؛ تحلیل بین زبانی؛ ویژگی‏های نقشی فاعل؛ فاعل بنیادین

مراجع

انوری، ح. و احمدی گیوی، ح.(1370). دستور زبان فارسی 2. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فاطمی

احمدی گیوی، ح. و انوری، ح. (1373). دستور زبان فارسی 1. انتشارات فاطمی. چاپ چهاردهم. تهران.

ارژنگ، غ. ر. (1374). دستور زبان فارسی امروز. نشر قطره. تهران.

باطنی، م. ر. (1370). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.

دبیر مقدم، م. (1367). ساختهای سببی در زبان فارسی.مجلۀ زبانشناسی. سال 5، شمارۀ 1، 31-46.

دبیرمقدم، م. (1369). پیرامون را در زبان فارسی. مجله‌ی زبان‌شناسی. سال هفتم. شماره‌ی اول. صص 81-92.

دبیرمقدم، م . (1376). فعل مرکب در زبان فارسی. مجله زبان‏شناسی. سال هفتم. شماره اول. صص2-44.

درزی، ع. (1385). ضرورت تمایز میان فرایند ارتقاء و مبتداسازی در زبان فارسی، دستور فرهنگستان زبان و ادب فارسی. جلد دوم، صص 161- 187.

راسخ‏مهند، م. (1376). توصیف افعال مرکب پی‏بستی در زبان فارسی و شیوه‏ی ضبط آنها در فرهنگ‏ها. فرهنگ نویسی. ویژه‏نامه‏ی فرهنگستان. شماره 1. صص 236- 252.

شفایی، ا. (1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی. انتشارات نوین. تهران.

صادقی، ع. ا. و ارژنگ،غ .ر. (1356). دستور سال دوم آموزش متوسطه‌ی عمومی، فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.

فخر روحانی، م. ر. (1380). ساخت‌های غیرشخصی با شواهدی از گویش مازندرانی. مجله فرهنگ، 37 و 38. صص307- 320.

فشندکی، ش. و حق‏بین، ف. (1389). زبان فارسی و ضمیر پوچ‏واژه‏ای. فصلنامه‏ی پژوهش‏های زبان و ادبیات تطبیقی. دوره دوم. شماره 1. صص 101-87.

گلچین عارفی، م. (1390).بررسی ساخت‏های غیر شخصی در زبان فارسی. ویژه نامه‏ی فرهنگستان. شماره‏ی7. صص162-182.

ناتل خانلری، پ.(1377). تاریخ زبان فارسی. جلد دوم. چاپ ششم. انتشارات فردوس.

نجفیان، آ. واحدی لنگرودی، م. م. (1382). دسته‌بندی ساخت‌های غیرشخصی در زبان فارسی. مجله آموزش زبان و ادب فارسی. سال هفدهم. شمارهی 67. صص18-24.

واحدی لنگرودی، م. م. (1385). بررسی ساخت‌های غیرشخصی (قالبی) در چهار گونه‌ی زبانی. دستور. شماره‌ی 2. صص34- 70.

وحیدیان کامیار، ت. (1382). فعل‌های یک‌شناسه. نامه‌ی فرهنگستان. شماره‌ی 22. صص 29-37.

Askedal, J.O. (1986). On ergativity in modern Norwegian. Journal of Nordic Linguistics, 9, 25–45.

Barjasteh, D. (1983). Morphology, syntax and semantics of Persian compound verbs: A lexicalist approach (Unpublished doctoral dissertation). University of Illinois, Urbana.

Bauer, B. (2000). Archaic syntax in Indo-European: The spread of transitivity in Latin and French. Berlin: Mouton de Gruyter.

Comrie, B. (1981). Language universals and linguistic typology. Oxford: Blackwell.

Creissels, D. (2007). Impersonal and anti-impersonal constructions: A typological approach. MS, Lyon: University of. Lyon2

Dixon, R., Malcolm, W., & Aikhenvald,Y. A. (Eds.). (2000). changing valency: Case studies in transitivity. Cambridge: Cambridge University Press.

Eythorsson, T., & Johanna,B.(2005). Oblique subjects: A common Germanic inheritance. Language, 81(4), 824–881.

Faarlund, J.T. (1990). Syntactic change: Towards a theory of historical syntax. Berlin: Mouton de Gruyter.

Foley, W.A.,Robert, D., & VanValin,R.D.. (1977). on the viability of the notion of ‘subject’ in universal grammar. Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 3, 293-320.

Gary, J. O., &Keenan,E. L. (1977). On collapsing grammatical relations in universal grammar. In. Cole, P &. Sadock, J (Eds.), Syntax and Semantics 8: Grammatical Relations (pp. 83-120). New York: Academic Press.

Gast, V., & Florian, H. (2011). On the distribution of subject properties in formulaic presentationals of Germanic and Romance. In. Malchukov, A & Siewierska, A. (Eds.), Impersonal Constructions:A cross-linguistic perspective (127-166). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Ghomeishi, J. (1996). Projection and Inflection: A study of Persian phrases structure (Unpublished doctoral dissertation). University of Toronto, Toronto.

Ghomeshi, J. (2001). Control and thematic agreement. Canadian Journal of Linguistics, 46(1/2), 9-40.

Givon, T. (1994). The pragmatics of de-transitive voice: Functional and typological aspects of inversion. In T. Givon (Ed.), Voice and inversion Typological Studies in Language 28], (pp. 3–46). Amsterdam: John Benjamins.

Givon, T. (2001). Syntax. A functional–typological introduction (Vol. 2). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Goldberg, A. (1995). Constructions: A construction grammar approach to argument structure. Chicago: Chicago University Press.

Haspelmath, M. (1993). More on the typology of inchoative/causative verb alternations. In B. Comrie & M. Polanski (Eds.), Causatives and transitivity (pp. 87–120). Amsterdam: John Benjamins.

Hewitt, B.G. (1979). Abkhaz [Lingua Descriptive Series 2]. Amsterdam: North Holland.

Holmberg, A. (2010). The null generic subject pronoun in Finnish: A case of incorporation. In T. Biberauer, A. Holmberg, I.Roberts & M. Sheehan (Eds.), parametric variation: Null subjects in Minimalist theory (pp. 200–230). Cambridge: Cambridge University Press.

Jensen, T.J. (2009). Generic variation? Developments in use of generic pronouns in late 20th century spoken Danish. Acta Linguistica Hafniensia, 41, 1–39.

Johnson, D.E. (1977). On Keenan’s definition of ‘subject of’. Linguistic Inquiry, 8(4), 673-692.

Karimi, S. (1990). Obliquness, specificity: Persian “ra” revisited. Linguistic Analysis, 3-4,173-194.

Karimi, Y. (2013). Possessor raising and the structure of impersonal complex predicates in Persian. Lingua, 135, 112–135. Retrieved from http://www.sciencedirect.com

Keenan, E.L. (1976). Towards a universal definition of subject. InC. Li (Ed.), Subject and topic (pp. 303–334). New York, NY: Academic Press.

Kittila, S. (2005). A typology of involuntary agent constructions. Word, 56(3), 381–419.

Lambrecht, K. (1994). Information structure and sentence form. Cambridge: Cambridge University Press.Lambrecht, K. (2000). When subjects behave like objects: An analysis of the merging of S and O in sentence-focus constructions across languages. Studies in Language, 24(3), 611–682.

Langacker, R.W. (2008). Cognitive grammar: A basic introduction. Oxford: Oxford University Press.

Lazard, G. (1994). L’actant H: Sujet ou objet? [Actant H: Subject or Object] Bulletin de la Societe de Linguistique de Paris, 89, 1–28.

Lodrup, H. (1999). Linking and optimality in the Norwegian presentational focus construction. Journal of Nordic Linguistics, 22,205–230.

Malchukov, A. (2006). Transitivity parameters and transitivity alternations: Constrainingaco-variation. In L. Kulikov, A. Malchukov & P. deSwart (Eds.), Studies on case, valency and transitivity (pp. 329–359). Amsterdam: John Benjamins.

Malchukov, A., & Siewierska,A. (2011). Impersonal constructions:A cross-linguistic perspective. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Malchukov, A., &Siewierska, A. (2011). Introduction. In A. Malchukov & A. Siewierska (Eds.), Impersonal constructions: A cross-linguistic perspective (pp. 1–16). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Malchukov, A.,&Ogawa, A. (2011). Towards a typology of impersonal constructions. InA.Malchukov& A. Siewierska (Eds.),Impersonal constructions: A cross-linguistic perspective(pp. 17–54). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Malchukov, A.L. (2008). Animacy and asymmetries in differential case marking. Lingua, 118,203–221.

Mettouchi, A.,&Mauro, T.(2011). Impersonal configurations and theticity. In A. Malchukov & A. Siewierska (Eds.),Impersonal constructions: A cross-linguistic perspective, (pp. 307–322). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Platt, J. F. (1971). Grammatical form and grammatical meaning: Atagmemic view of Fillmore’sdeep structure concepts. Amsterdam: North-Holland.

Saltarelli, M. (1988). Basque. London: Croom Helm.

Sasse, H.J. (1987). The thetic/categorical distinction revisited. Linguistics, 25,511–580.

Sasse, H.J. (1995). ‘Theticity’ and VS order: A case study. Sprachtypologie und Univer- salienforschung, 48(1–2), 3–31.

Seefranz Montag, A. (1983). Syntaktische funktionen und wortstellungsveranderung [Syntactic functions and word position alteration]. Munich: Fink.

Shibatani, M. (1977). Grammatical relations and surface cases. Language, 53(4), 789-809.

Siewierska, A. (2008). Introduction, Impersonalization: An agent-based vs. a subject-based perspective.Transactions of the Philological Society, 106(2), 115–137.

Siewierska, A. (2011). Overlap and complementarity in reference impersonals. In A. Malchukov & A. Siewierska (Eds.),Impersonal constructions: A cross-linguistic perspective (pp. 57–90). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

Sigurðsson, H. Á. (1989). Verbal syntax and case in Icelandic (Unpublished doctoral dissertation). University of Lund, Sweden.

Thackthton, M. (1978). An introduction to Persian. Tehran: Sorush.

Tsunoda, T. (1981). Split case-marking in verb types and tense/aspect/mood. Linguistics, 19,389–438.

Van Valin, R. D. (1977). Ergativity and the universality of subjects. Proceedings of the 13th Regional Meeting of the Chicago Linguistics Society, USA, 689-705.

Van Valin, R. D. (1981). Grammatical relations in ergative languages. Studies in Language, 5(3), 361-394.

Vikner, S. (1995). Verb movement and expletive subjects in Germanic languages. Oxford: Oxford University Press.

Watkins, L.J. (1984). A grammar of Kiowa. Lincoln, NB: University of Nebraska Press.

Wichmann, S. (2008). Case relations in Tlapanec, a head-marking language. In A. Malchukov & A. Spencer (Eds.), The Oxford handbook of case (pp. 797–808). Oxford: Oxford University Press.