تأثیر هنجارها بر روند ترجمه (موردپژوهی: ترجمه های معاصر قرآن مجید)

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 4، دوره 48، شماره 3، مهر 1394، صفحه 83-101   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v48i3.47370

نویسندگان

علیرضا خزاعی فرید؛ خلیل قاضی زاده^*

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

به اعتقاد گیدئون توری، ترجمه رفتاری مبتنی بر هنجار است: مترجم در جریان آموزش‌های مستقیم و غیرمستقیم خود، هنجارهای زبانی، فرهنگی و اجتماعی متداول میان مترجمان عصر خود را می آموزد و آن‌ها را آگاهانه یا ناآگاهانه در شیوه ترجمه خویش بکار می برد؛ به‌عبارت‌دیگر، ترجمه تحت تأثیر محدودیت‌های زبانی، اجتماعی و فرهنگی که فرهنگ مقصد بر ترجمه اعمال می‌کند صورت می‌گیرد. بااین‌حال، به اعتقاد توری، مترجمان در پذیرش یا رد هنجارها آزادی دارند هرچند که عموماً تمایل دارند از هنجارها تبعیت کنند؛ چون تبعیت از هنجارها پاداش به دنبال دارد و نقض هنجارها ممکن است با طرد و مخالفت روبرو شود. این تحقیق بر اساس این فرضیه است که در دوره معاصر، عمدتاً بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سبکی جدید در ترجمه قرآن پدید آمده که ریشه های اجتماعی و فرهنگی دارد. این سبک جدید بر خلاف سبک تحت‌اللفظی پیش از خود و در تقابل با آن مشخصاً سبکی ادبی است. تا قبل از انتشار ترجمه مرحوم قمشه ای ترجمه ها تحت‌اللفظی بودند و هنجارهای ترجمه و انتظارات خوانندگان قرآن بر یکدیگر منطبق بود. پس از انتشار ترجمه مرحوم قمشه ای، حرکتی متفاوت به سوی سبکی جدید آغاز شد؛ سبکی ادبی که رد پای آن به‌وضوح در تمامی ترجمه های معاصر قرآن دیده می شود. بنا بر فرضیه تحقیق، ترجمه‌های متعددی که در این دوره به چاپ رسیده اند مثالی از تأثیر هنجارها بر ترجمه است. اگرچه انتظار می رود که هر ترجمه قرآن تجربه ای زبانی و سبکی متفاوتی باشد، ولی تحقیق نشان می دهد که همه ترجمه ها در سبک اشتراک دارند و در تفسیر معنی قرآن است که با یکدیگر متفاوت‌اند و با توجه به اینکه کسانی که به ترجمه قرآن پرداخته‌اند غالباً ادیب به‌حساب می آیند می‌توان ترجمه های معاصر قرآن را طبع‌آزمایی ادبی مترجمان ادیب در حوزه ترجمه قرآن نامید.

کلیدواژه‌ها

هنجار؛ سبک ادبی؛ ترجمه تحت الفظی؛ ترجمه معاصر

مراجع

آیتی، عبدالمحمد. (1367). ترجمه قرآن مجید. تهران. انتشارات سروش.

 

احمدی، احمد. (1373). «ضرورت ترجمه آکادمیک از قرآن کریم.» نشریه بینات. شماره اول. بهار.

 

استاد ولی، حسین. (1374). «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه شادروان مهدی الهی قمشه-ای». نشریه بینات. سال دوم. شماره 8.

 

حداد عادل، غلامعلی. (1390). سخنرانی در نشست «ویژگی‌های زبانی و ادبی ترجمه غلامعلی حداد عادل از قرآن کریم». فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

 

حداد عادل، غلامعلی. (1390). «تأثیر تفسیر بر ترجمه‌های قرآنی». هفته‌نامه پنجره. شماره 102.

خرمشاهی، بهاءالدین. (1386). گفتگو با روزنامه ایران.

 

خرمشاهی، بهاءالدین. (1382). ترجمه قرآن. تهران. گلشن.

 

شریعت، محمد جواد. (1386). «طبری و اولین ترجمه قرآن به زبان فارسی». کیهان فرهنگی. شماره 66. (صص 14-16).

 

طبری، محمد ابن جریر. (1356). ترجمه تفسیر طبری. جلد اول. به تصحیح حبیب یغمایی. تهران. نشر توس.

 

فولادوند، محمدمهدی. (1415). ترجمه قرآن. انتشارات دارالقرآن الحکیم. چاپ اول.

 

قمشه‌ای، مهدی الهی. (1380). ترجمه قرآن. قم. نشر فاطمه الزهرا.

 

میبدی، رشیدالدین. (1388). ترجمه قرآن کریم. مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

 

موسوی گرمارودی، علی. (1384). ترجمه قرآن. تهران. قدیان.

 

Bassnett, S. & Lefevere, A. (2001). Constructing Cultures: Essays on Literary Translation. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press.

 

Snell-Hornby, M. (2001). Translation Studies: An Integrated Approach. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press.

 

Toury, Gideon. (1980). In Search of a Theory of Translation. Tel Aviv: The Porter Institute for Poetics and Semiotics, Tel Aviv University.

 

Toury, Gideon. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.