اثر پذیری خصوصیات ژنوتیپ‌های نخود متحمل به سرما ازکشت‌های پاییزه و بهاره‌: 2 – اجزای عملکرد و عملکرد

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 14، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 5، 1384، صفحه 156-170   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v3i1.1300

نویسندگان

احمد نظامی^* ؛ عبدالرضا باقری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ارزیابی کلکسیون نخود مشهد در چند سال گذشته منجر به شناسایی تعدادی ژنوتیپ نخود متحمل به سرما جهت کاشت پاییزه در مناطق مرتفع شده است، با وجود این در خصوص واکنش اجزای ‌عملکرد و عملکرد این ژنوتیپ‌ها به شرایط کاشت پاییزه نسبت به کاشت رایج بهاره اطلاعاتی در دسترس نیست. از این رو آزمایش حاضر در سال زراعی 80-1379 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد با کاشت 33 ژنوتیپ نخود (32 ژنوتیپ متحمل و یک ژنوتیپ حساس به سرما) در چهار تاریخ کاشت ]6 مهر، 34 مهر و 11 آبان کاشت‌های پاییزه) و 16 اسفند (کاشت بهاره) [ طراحی و اجرا شد. اثر تاریخ کاشت و ژنوتیپ بر درصد بقاء گیاهان پس از زمستان معنی‌دار بود. درصد بقاء‌گیاهان در کاشت سوم بیش از دو کاشت قبل از آن بود، ضمن اینکه در 84 درصد ژنوتیپ‌های متحمل به سرما درصد بقاء بیش از 95 درصد بود و ژنوتیپ حساس نیز کمترین درصد بقاء را داشت (7/41 درصد). اثر تاریخ کاشت و ژنوتیپ بر تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت معنی‌دار بود. کاشت پاییزه ژنوتیپ‌های نخود سبب بهبود صفات مذکور نسبت به کاشت بهاره آنها شد؛ به نحوی که براساس میانگین داده‌های حاصل از کاشت‌های پاییزه، صفات فوق به ترتیب 5/10، 2/1، 4/62 و 4/2 برابر این صفات در کاشت بهاره بود. در بین کاشت‌های پاییزه نیز تعداد غلاف در بوته و عملکرد دانه در واحد سطح در کاشت اول به ترتیب 8/1 و 1/2 برابر آن نسبت به کاشت سوم بود. در تمام ژنوتیپ‌های متحمل به سرما (به استثنای نمونة 202MCC ) تعداد غلاف در بوته بیشتر از ژنوتیپ حساس به سرما بود. از نظر وزن صد دانه ژنوتیپ 426 MCC بالاترین وزن صد دانه را در بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی داشت. ژنوتیپ 83MCC با 1/98 گرم در متر مربع و ژنوتیپ 505MCC (ژنوتیپ حساس به سرما) با 7/10 گرم در متر مربع به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه را تولید کردند.اثر متقابل تاریخ کاشت و ژنوتیپ نیز بر تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و عملکرد دانه معنی‌دار بود. بیشترین تعداد غلاف در گیاه را ژنوتیپ 476MCC (با 9/41 غلاف در گیاه) در کاشت اول و کمترین آنرا ژنوتیپ‌های 283 و 496 و 458 MCC (بدون هیچگونه غلاف) در کاشت چهارم داشتند. بالاترین وزن صد دانه در ژنوتیپ 426MCC در کاشت دوم مشاهده شد (0/36 گرم) در حالیکه کمترین وزن صد دانه متعلق به ژنوتیپ 332MCC در کاشت اول (7/6 گرم) بود. ژنوتیپ 476MCC در کاشت اول با 7/188 گرم در متر مربع ‌و ژنوتیپ‌های 283 و 496 و 458MCC در کاشت چهارم با صفر گرم در متر مربع به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد را تولید کردند. با توجه به اینکه هدف نهایی از معرفی سیستم کاشت پائیزة نخود در نواحی مرتفع افزایش عملکرد و تولید می‌باشد، ضروری است که رشد و عملکرد این ژنوتیپ‌ها در قالب آزمایش‌های تکرار دار در سایر مناطق نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.