سنجش میزان تاب آوری اجتماعی- فرهنگی کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی: منطقه ی 1 شهر تهران)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 6، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 8، شهریور 1397، صفحه 113-130   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v5i1.49505

نویسندگان

یاسر معرب¹؛ اسماعیل صالحی^{* 1}؛ محمد جواد امیری¹؛ بهروز نارویی²

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف کلی از پژوهش حاضر، بدست آوردن عوامل تاثیرگذار در میزان تاب آوری اجتماعی- فرهنگی کاربری اراضی شهری و تعیین میزان اهمیت نقش هر یک از این عوامل و بررسی آن ها در منطقه ی 1شهر تهران می باشد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی تحلیلی، و ماهیت آن کاربری است. در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمع­آوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی صورت پذیرفت. در ادامه به منظور بررسی میزان تاب آوری اجتماعی- فرهنگی کاربری اراضی، براساس نظرات کارشناسان و بررسی پژوهش های قبلی، معیارهای تراکم جمعیت، سرانه مراکز ورزشی، مذهبی، آموزشی، فرهنگی، بهداشتی- درمانی، انتظامی و گردشگری تعیین گردید. سپس مقایسات زوجی شاخص ها به کمک 15 نفر از اعضای هیئت علمی و کارشناسان متخصص که در حوزه ی برنامه ریزی محیط زیست، برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی روستایی و شهرسازی تخصص داشته اند، صورت پذیرفته است. همچنین به منظور ارزیابی و بررسی نهایی از روش FAHP، سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و Idrisi بهره گرفته شده است. در نهایت، ارزیابی ها و بررسی ها نشان داد که میانگین تاب آوری منطقه ی 1 شهرداری تهران معادل 69/0 است. بر این اساس پیشنهادها و راهبردهای به منظور ارتقاء میزان تاب آوری منطقه ی مورد مطالعه ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

تاب آوری؛ اجتماعی- فرهنگی؛ کاربری اراضی شهری؛ آسیب پذیری؛ منطقه یک تهران

مراجع

1. امینی ورکی، س.؛ مدیری، م.؛ شمسایی رفرقندی، ف.؛ قنبری نسب، ع. (1393) . شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مولفه‌های تاثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو ، دو فصلنامه مدیری بحران، ویژه نامه هفنه پدافند غیرعامل، 5- 18.

2. بای، ن.؛ منتظری، م.؛گندمکار، ا. (1392). مطالعه تاثیر عوامل هیدرواقلیم بر مخاطرات طبیعی استان گلستان با تاکید بر سیلاب، فصلنامه علمی- پژوهشی امداد و نجات، سال پنجم، شماره (2)، 1-13.

3. بدری، س.ع.؛ رمضان زاده لسبوئی،‌ م.؛ عسگری، ع.؛ قدیری معصوم،‌ م.؛ سلمانی، م.(‌1392). نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب‌آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تاکید برسیلاب؛ (مطالعه‌ی موردی: دو حوضه‌ی چشمه کیله-ی شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت) ، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره (3)،‌ 39-50.

4. برنامه‌ریزی عملیاتی شهر تهران (1393). معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری، اداره کل برنامه و بودجه، 1393-1397.

5. حبیبی،‌ ک.، سرکارگراردکانی،‌ ع.؛ یوسفی،‌ ز.؛ صفدرنژاد، م.؛ (1392). پیاده‌سازی الگوریتم‌های سلسله مراتبی / فازی جهت تعیین آسیب‌پذیری چندعامله‌ی هسته‌ی مرکزی شهرها(مطالعه موردی: منطقه 6 تهران) ، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره (2)،‌ صص 67- 76.

6. سلمانی مقدم، م.، امیراحمدی، ا.؛ ‌کاویان، ف.(1393).کاربرد برنامه‌ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب‌آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS؛ (مطالعه موردی:‌ شهرسبزوار)»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره (17)، 17- 34.

7. شریف‌نیا، ف.(1391). بررسی رابطه کاربری زمین شهری و میزان تاب‌ آوری در برابر زلزله و ارائه راهکارها در زمینه برنامه‌ریزی شهری؛ ( نمونه موردی: منطقه تهران) ، دانشکده پردیس هنرهای زیبا دانشکده شهرسازی، ‌دانشگاه تهران، استاد راهنما: دکتر اسفندیار زبردست.

8. عزیزی،‌ م.؛ اکبری،‌ر.(1387). ملاحضلات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله،‌ مطالعه موردی: منطقه فرحزاد، تهران ، نشریه هنرهای زیبا، شماره(34)، 25- 26.

9. گیوه‌چی،‌س.؛ ‌عطار، م.؛ (1392). کاربرد مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله(مطالعه موردی: منطقه‌ی 6 شیراز) ، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره (2)،‌ 35- 43.

10. محمودی‌نژاد، ه.؛ پورجعفر، م.؛ بمانیان، م.؛ انصاری، م.؛ تقوایی، ع.(1387). «پدیدارشناسی محیط شهری: تاملی در ارتقای فضا به مکان شهری، علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دوره دهم، شماره (4)، 282- 297.

11. میروکیلی، ع.(1385) . مکان‌یابی مراکز امداد رسانی و اسکان موقت جمعیت پس از وقوع زلزله با استفاده از GIS ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی.

12. نیکمرد نمین،‌ س.؛ برک‌پور، ن.؛ عبداللهی، م. (1393). کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌‌آوری(نمونه موردی: منطقه 22 تهران) ، نشریه مدیریت شهری، شماره (37)، 19- 34.

13. Aguirre, B. (2006). On the concept of resilience. Retreived from http:// udspace. udel. edu/ handle/19716/2517

14. Ajibade, I., McBean, G., & Bezner-Kerr, R. (2013). Urban flooding in Lagos, Nigeria: Patterns of vulnerability and resilience among women. Global Environmental Change, 23(6), 1714-1725.

15. Birkmann, J. (2006). Measuring vulnerability to promote disaster-resilient societies: Conceptual frameworks and definitions. Measuring vulnerability to natural hazards: Towards disaster resilient societies, 1, 9-54.

16. Birkmann, J., & Wisner, B. (2006). Measuring the Un-Measurable: the Challenge of Vulnerability. UNU- EHS. Retrieved from http:// collections. unu. edu/ eserv/ UNU: 1872/pdf3962.pdf

17. Brand, F. S., & Jax, K. (2007). Focusing the meaning (s) of resilience: resilience as a descriptive concept and a boundary object. Ecology and Society, 12(1). Retrieved from https://www.ecologyandsociety.org/vol12/iss1/art23/

18. Burton, C. G. (2012). The development of metrics for community resilience to natural disasters. (Unpublished doctoral dissertation). University of South Carolina, Columbia, South Carolina, U.S

19. Cutter, S. L. (1996). Vulnerability to environmental hazards. Progress in human geography, 20(4), 529- 539.

20. Cutter, S. L., Burton, C. G., & Emrich, C. T. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1). 1-22.

21. Derissen, S., Quaas, M., & Baumgärtner, S. (2009). The relationship between resilience and sustainable development of ecological-economic systems (No. 146). University of Lüneburg Working Paper Series in Economics, Derived from https:// www. leuphana. de/ fileadmin/ user_upload/Forschungseinrichtungen/ifvwl/WorkingPapers/wp_146_Upload.pdf

22. Folke, C. (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global environmental change, 16(3), 253-267.

23. Gaillard, J. C. (2007). The resilience of traditional societies in facing natural hazards. Disaster Prevention and Management, 16(4), 522 – 544.

24. Hazleton, V., Harrison-Rexrode, J., & Kennan, W. R. (2007). New technologies in the formation of personal and public relations. Social Capital and Social Media. In S. C. Duhe, New media and public relations (pp. 91-105). New York, NY: Peter Lang.

25. Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4(1), 1-23.

26. Holling, C.S. (1986). The resilience of terrestrial ecosystems: local surprise and global change. In W. C. Clark and WC, R. Munn (eds) Sustainable development of the biosphere (pp. 292–317),. Cambridge, England: Cambridge University Press.

27. Hutter, G., Kuhlicke, C., Glade, T., & Felgentreff, C. (2013). Natural hazards and resilience: exploring institutional and organizational dimensions of social resilience. Natural hazards, 67(1), 1-6.

28. Joakim, E. (2008). Assessing ‘The hazards of Place’ model of vulnerability: A case study of the Waterloo region, (Unpublished masters’ thesis). Wilfrid Laurier University, Waterloo, Canada.

29. Joerin, J., & Shaw, R. (2011). Chapter 3 mapping climate and disaster resilience in cities. In Climate and disaster resilience in cities (pp. 47-61). Bradford, England: Emerald Group Publishing Limited. Maguire B., & Hagan, P. (2007). Disasters and communities: understanding social resilience. Aust J Emerg Manage 22(2).16–20.

30. McEntire, D. A., Fuller, C., Johnston, C. W., & Weber, R. (2002). A comparison of disaster paradigms: The search for a holistic policy guide. Public Administration Review, 62(3), 267-281.

31. Miletti, D. (1999). Disasters by design: a reassessment of natural hazards in the United States. Washington, WD: Joseph Henry Press.

32. Normandin, J. M., Therrien, M. C., & Tanguay, G. A. (2009, June). City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators. In Proc. of the Joint Conference on City Futures, Madrid (pp. 4-6). Madrid, Spain.

33. Perring, C. A. (2006). Resilience and sustainable development. Environment and Development Economics, 17(53), 417-427.

34. Pimm, S. L. (1984). The complexity and stability of ecosystems. Nature, 307(59409), 321–326.

35. Pooley, J. A., & Cohen, L. (2010). Resilience: A definition in context. Australian Community Psychologist, 22(1), 30-37.

36. Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2014, March). Major principles and criteria for development of an urban resilience assessment index. In J. G. Singh (Ed.), International Conference and Utility Exhibition 2014 on Green Energy for Sustainable Development (pp. 1-5). Jomtien Palm Beach Hotel and Resort, Pattaya City, Thailand.

37. Timmerman, P. (1981). Vulnerability, resilience and the collapse of society: a review of models and possible climatic applications. Journal of Climatology, 1(4), 396-396.

38. Tompkins, E., & Hurlston, L. A. (2012). Public-private partnerships in the provision of environmental governance: A case of disaster management. In E. Boyd & C. Folke (Eds.), Adapting institutions: Governance, complexity and social–ecological resilience (pp. 171–189). Cambridge, England: Cambridge University Press.

39. UNEP. (2008). Disaster risk management for coastal tourism destinations Responding to climate change. Retrieved from https:// www. onecaribbean. org/ wp - content/ uploads/ Disaster - Risk-Management-Coastal-Tourism-UNEP-CAST.pdf

40. Villagran, J. C. (2006). Vulnerability: A conceptual and methodological review. UNU- EHS. Retreaved from http://www.ehs.unu.edu/file/get/8337.pdf

41. Wang, S. H., Huang, S. L., & Budd, W. W. (2012). Resilience analysis of the interaction of between typhoons and land use change. Landscape and Urban Planning, 106(4), 303-315.

42. Wildavsky, A. (1991). Searching for safety. New Jersey, NJ: Transaction Publishers