بازپژوهی اعراض از ملکیت در فقه و حقوق

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 44، شماره 2 - شماره پیاپی 89، مرداد 1391، صفحه 105-123   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v1i1.3912

نویسندگان

حسین حقیقت پور¹؛ سید محمدرضا امام²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

اعراض در میان فقیهان به طور جداگانه بحث نشده و تنها در مواردی به طور ضمنی بدان اشاره شده است. در قوانین موضوعه نیز این مطلب مورد غفلت واقع گشته و اغلب حقوقدانان- به تبع قوانین و همچون فقیهان- در این‌باره به تفصیل سخن نگفته‌اند. ما در اینجا با بحث از ماهیت اعراض به دنبال روشن شدن مسئله‌ای نسبتاً پیچیده یعنی اثر اعراض هستیم. تا آنجا که می‌دانیم نظریۀ غالب در میان فقیهان امامیه آن است که اعراض به عنوان یک عمل حقوقی مورد تأیید شارع نیست. اما حقوقدانان در اکثریت قریب به اتفاق موارد بدون آنکه مبنای موجهی را ذکر کرده باشند به مشروعیت اعراض رای داده‌اند. گمان ما بر آن است که اعراض، ایقاعی مشروع بوده و اثرش زوال ملکیت مالک خواهد بود. در این‌صورت مال در غیر موارد انفال به مباحات می‌پیوندد.

کلیدواژه‌ها

اعراض؛ اسقاط حق؛ زوال ملکیت؛ دوام ملکیت

مراجع

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، قم،1413 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، چاپ سوم، بیروت،1414 ق.

ابو عبد الرحمن النسائی، أحمد بن شعیب، سنن النسائی الکبری، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بیروت،1411 ق.

انصاری، مسعود و طاهری، محمد علی، دانش نامه حقوق خصوصی، محراب فکر، تهران،1385.

بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیة، انتشارات دلیل ما، 1382.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعَة، مؤسسه آل بیت (ع)، چاپ اول، قم،1409 ق.

حسینی شیرازی، سیدمحمد، الفقه- القواعد الفقهیة، موسسه اسماعیلیان، چاپ اول، قم،1407 ق.

حسینی عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلّامة، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، قم،1419 ق.

حسینی مراغی، سید عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، مؤسسه النشر الاسلامی، 1417 ق.

حلی، فخر المحققین محمدبن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، قم،1387 ق.

حلّی، محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، قم،1410 ق.

خمینی، امام روح الله، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، تهران 1384 .

خمینی، سید مصطفی، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، تهران،1418 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دارالعلم، الدار الشامیة، چاپ اول، بیروت،1412 ق.

رشتی گیلانی نجفی، میرزا حبیب الله، کتاب القضاء، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، قم،1401

سنهوری، عبد الرزاق، الوسیط فی شرح القانون المدنی، دار التراث العربی، چاپ سوم، مصر،1411 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، کتابفروشی داوری، چاپ اول، تهران، 1410 ق.

شهیدی، سید مهدی، سقوط تعهدات، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ نهم، تهران،1388 .

طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، موسسه دار التفسیر، چاپ اول، قم،1416 ق.

طباطبایی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، قم،1418 ق.

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، دار الکتاب الإسلامیة، چاپ چهارم، تهران،1407 ق.

عبد الرحمان، محمود، معجم المصطلحات والالفاظ الفقهیة، مکتبة التراث الاسلامی، چاپ اول، مصر، 1413 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تذکرة الفقهاء، مؤسسه آل البیت ع، چاپ اول، قم، بی تا.

_______، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مؤسسه آل البیت ع، قم،1413 ق.

_______، نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، مؤسسه آل البیت ع، چاپ اول، قم، بی تا.

فاضل لنکرانی، محمد موحدی، الخمس والأنفال (تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة)، مرکز فقهی ائمه اطهار ع، چاپ اول، قم، 1423 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، کتابخانه امیر المؤمنین علی ع، چاپ اول، اصفهان، 1406 ق.

کاتوزیان، ناصر، اموال و مالکیت، نشر میزان، تهران،1383 .

_______، ایقاع، نشر یلدا، چاپ اول، 1370.

کاسانی، علاءالدین، بدائع الصنائع، دار الکتاب العربی، چاپ اول، بیروت،1928 م.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران،1407 ق.

مامقانی، محمد حسن، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، مجمع الذخائر الإسلامیة، چاپ اول، قم،1316 ق.

مجلسی، مولی محمد باقر، بحار الانوار، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، تهران،1407 ق.

محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه مدنی، انتشارات سمت، 1387.

مروج جزائری، سید محمد جعفر، هدی الطالب فی شرح المکاسب، مؤسسه دار الکتاب، چاپ اول، قم،1416 ق.

مصطفوی، سید محمد کاظم، القواعد- مائة قاعدة فقهیة، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چاپ چهارم، قم،1421 ق.

نائینی، میرزا محمد حسین عبدالرحیم غروی، منیة الطالب فی الحاشیة المکاسب، المکتبة المحمدیة، چاپ اول، تهران، 1373 ق.

نجفی ایروانی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، مجمع الذخائرالإسلامیة، چاپ اول، قم،1401 ق.