تحلیل ماهیت حقوقی اوراق (صکوک) اجـاره

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 44، شماره 2 - شماره پیاپی 89، مرداد 1391، صفحه 151-179   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v1i1.13052

نویسندگان

جلیل قنواتی^{* 1}؛ مرضیه داوری لنگرودی^{* 2}

¹استادیار دانشکده حقوق پردیس قم دانشگاه تهران

²کارشناسی ارشد حقوق خصوصی پردیس قم دانشگاه تهران

چکیده

از جمله مباحث مهم در زمینة حقوق مالی، مسایل مربوط به نهادهای مالی است. بررسی این مسایل به دلیل نهی شارع از انواع خاصی از معاملات- ربوی، غرری، ضرری و ...- در حقوق اسلامی دارای اهمیتی ویژه است. از جمله مباحث مهم در حقوق مالیة اسلامی، ارزیابی و بررسی مشروعیت و ماهیت محصولات مالی جدید است.
یکی از ابزارهای مالی جدید، اوراق (صکوک) اجاره است. تحلیل ماهیت حقوقی این اوراق - به عنوان قراردادی بدیع - از آن جهت دارای اهمیت است که در بررسی‌های حقوقی ایران فاقد سابقه بوده و مشروعیت، ماهیت، اوصاف و آثار آن برای طرفین قرارداد و ... در حد لازم مورد بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله، خصوصیات فنی، مشروعیت، ماهیت و آثار حقوقی این اوراق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
با وجود تشابه احکام این اوراق با عقد اجاره و امکان تطبیق آن با عقد صلح، ضمن تبیین برخی از وجوه افتراق این اوراق با عقد اجاره- از جمله تمایز در ارادة متعاقدین و برخی احکام- و با پذیرش تفاوت بین عقد صلح و ماده 10 قانون مدنی، در نهایت قرارداد اوراق اجاره به عنوان عقدی جدید و مشروع، با استناد به اصل اباحة عامه و ذیل ماده 10 قانون مدنی مورد تایید قرار گرفته و آثار حقوقی آن تجزیه و تحلیل گردیده است.

کلیدواژه‌ها

اوراق اجاره؛ صکوک؛ عقد صلح؛ عقد اجاره؛ اصالة الاباحه؛ ماده 10 قانون مدنی

مراجع

احمدی حاجی‌ ‌آبادی، سید روح ا...، «بررسی فقهی- نظری اوراق بهادار اسلامی (صکوک)»، نشریه‌ راهبرد یاس، شماره 12، تهران،1386.

اسکینی، ربیعا، اسناد تجاری (برات، سفته، چک)، نشر میزان، تهران،1373.

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، کتابفروشی اسلامیه تهران، 1379.

بجنوردی، میرزا حسن، القواعد الفقهیه، مکتبه بصیرتی، قم،1377.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1405ق.

برامکی، حجت الله، پدیدارشناسی بحران مالی، طرح پژوهشی باعنوان بحران مالی سال 2008؛ ریشه­ها، پیامدها و راهکارها، معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی و دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران،1388،  صص 259- 276.

بروجردی، شیخ مرتضی، مستند العروه الوثقی (سید ابوالقاسم خویی)، دارالعلم، قم،1400ق.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، حقوق مدنی، انتشارات حقوقی ابن سینا، تهران،1349.

ـــــــ ، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، گنج دانش، تهران،1378.

حائری، مسعود، تحلیلی از ماده 10 قانون مدنی «اصل آزادی قراردادها»، چاپ اول، موسسه کیهان، تهران،1370.

 حسینی شیرازی، سید محمد، الفقه- موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی، الطبعه الثانیه، دارالعلوم، لبنان،1409ق.

حسینی عاملی، سید محمد جواد، مفتاح الکرامه، دارالتراث، بیروت،1418ق.

خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، کتاب البیع، طبعه الاولی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، تهران،1421ق.

ـــــــ ، تحریر الوسیله، ج 2، موسسه نشر اسلامی، قم،1417ق.

ـــــــ ، تحریر الوسیله، ج1، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، تهران، 1379.

خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، طبعه الثانیه، موسسه  اسماعیلیان قم،1405ق.

درخشان، مسعود، ماهیت و علل بحران مالی 2008 و تاثیر آن بر اقتصاد ایران، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک، تهران،1387.

روحانی، سید محمد صادق، المسائل المستحدثه، دارالزهرا(س)، بیروت، 1393ق.

ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ج3، نشر دادگستر، تهران،1382.

ـــــــ ، حقوق تجارت، ج2، چاپ هشتم، نشر دادگستر، تهران،1386.

 

سعیدی، علی، اقدامات دولت آمریکا برای مهار بحران مالی در سال 2008، طرح پژوهشی باعنوان بحران مالی سال 2008؛ ریشه­ها، پیامدها و راهکارها، معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی و دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران،1388، صص 239- 257.

شریعتی، سعید، «بیع زمانی یا مالکیت زمان بندی شده»، ماهنامه قضاوت، شماره 44، سال ششم، فروردین و اردیبهشت 1386.

شهید اول، محمد بن مکی،‌ القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، القسم الثانی، مکتبه المفید، قم، بی­تا.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، موسسه المعارف الاسلامیه، قم،1414ق.

شهیدی، مهدی، حقوق مدنی 3- تعهدات، چاپ چهاردهم، انتشارات مجد، تهران،1389.

صفایی، سید حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی(قواعد عمومی قراردادها)، چ چهارم، نشر میزان، تهران،1385.

طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروه الوثقی، دار احیاء التراث العربی، بیروت،1392ق.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروه الوثقی، مکتبه العلمیه الاسلامیه، طهران،1358.

طوسی، محمد بن الحسن، الخلاف، دارالمعارف الاسلامیه، قم، 1425ق.

ـــــــ ، المبسوط، موسسه النشر الاسلامی قم، 1424ق.  

علامه حلی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، چاپ سنگی، بی جا، بی تا.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: معاملات معوض- عقود تملیکی (عقود معین- ج1)، چاپ هشتم، شرکت انتشار، تهران،1381.

ـــــــ ، حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، چاپ سوم، گنج دانش، تهران،1373.

ـــــــ ، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، نشر میزان، تهران،1387.

مؤمن، محمد حسین اوراق مشارکت، ماهیت حقوقی و بررسی تطبیقی، استاد راهنما: محمد حسین قائم مقام فراهانی، استاد مشاور: دکتر الماسی، پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران،1380.

مبلغی، احمد، «نظرة فقهیة الی صکوک الاجارة»، فقه اهل البیت(ع)، العدد 45، 1428ق، صص 51-76.

 محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم،1410ق.

مروارید، علی اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیة، دار التراث – الدار الاسلامیه، بیروت،1410ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، موسسه کیهان، قم، 1371.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، موسسه المرتضی العالمیه، بیروت،1412ق.

 

Mishkin,  Frederic S., "Anatomy of A Financial Crisis" Nber Working Papers Series, No. 3934. National Bereu Of Economic Research, December, 1991.

Obaidullah, Mohammad , Islamic Financial Services, Jeddah, Saudi Arabia، King Abdul aziz University, 2005.

Pirasteh, Hossein & Abdolmaleki, Hojjatullah, "Developing Awqaf Properties and Islamic Financial Engineering: A Conceptual and Empirical Analysis", Singapore, The proceedings of International Waqf Conference, 2007. 

Pirasteh, Hossein & Abdolmaleki, Hojjatullah, "Developing Awqaf Properties and Islamic Financial Engineering: A Conceptual and Empirical Analysis", Singapore, The proceedings of International Waqf Conference, 2007.