اثر تعهد به تملیک در فقه امامیه و حقوق ایران

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 44، شماره 2 - شماره پیاپی 89، مرداد 1391، صفحه 181-200   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v1i1.12507

نویسنده

اسماعیل نعمت اللهی^*

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم

چکیده

در موارد معمولی، مورد معامله در عقودی مانند بیع و اجاره، شیء دارای ارزش مالی مانند عین یا منفعت یا عمل مادی است. اما این که تعهد به انجام عمل نیز دارای ارزش مالی است و می‌تواند موضوع معامله قرار گیرد، مورد گفتگو است. علاوه بر این، در مواردی که موضوع تعهد، تملیک مال معین یا کلی است، این سؤال مطرح می‌شود که آیا تعهد موجب ملکیت یا طلب متعهدٌله نسبت به آن مال معین یا کلی است؟
این مقاله درصدد اثبات این نکته است که عمل حقوقی دارای ارزش مالی است و می‌توان آن را موضوع معامله قرار داد اما چنین اقدامی به طور متداول تنها در قالب صلح یا عقدی مستقل و بی‌نام و نیز در قالب شرط ضمن عقد تحقق می‌یابد. البته عمل حقوقی، فاقد ارزش مالی مستقیم است. به همین جهت، در مواردی که موضوع معامله، تعهد به تملیک مال معین یا کلی است، اثر چنین معامله‌ای صرفاً پیدایش تکلیف به انجام تعهد با آثار خاص آن است. پیدایش این تکلیف ملازمه‌ای با پیدایش ملکیت متعهدٌله نسبت به آن مال معین یا کلی یا دینی به ارزش عمل مورد تعهد ندارد.

کلیدواژه‌ها

اثر تعهد به تملیک در فقه امامیه و حقوق ایران

مراجع

قرآن کریم، کلام الله المجید.

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، حاشیة المکاسب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‌، چاپ اول، تهران،1406 ق.‌

اشرفی مازندرانی، محمدبن مهدی، شعائر الاسلام، چاپ سنگی، بی‌جا، بی‌تا.

اصفهانى، محمد حسین، حاشیة کتاب المکاسب، چاپ اول، ‌أنوار الهدى، قم، 1418ق.‌

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، چاپ چهارم، اسلامیه، تهران، 1366.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، چاپ دوم، کنگرۀ شیخ انصاری، قم،1420ق.

تبریزى، شیخ جواد، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب‌، ‌چاپ سوم، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1416‍ ق.‌

حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، چاپ اول، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1418ق.

حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1404 ق.

خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، کتاب البیع، مؤسسة تنظیم ونشر آثار امام خمینی، چاپ اول، تهران،1421 ق.

—— ، کتاب البیع(تقریر محمد حسن قدیرى)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‌، چاپ اول‌، تهران، بی‌تا.

خوئی، سید ابوالقاسم، کتاب الحج، چاپ دوم، لطفی، قم، 1364 .

روحانی، سید محمد صادق، منهاج الفقاهة، چاپ چهارم، قم، 1418 ق.

شهیدی،‌ مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ اول، نشر حقوقدان، تهران، 1377.

—— ، مجموعه مقالات حقوقی، مجد، چاپ دوم، تهران، 1387.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، انتشارات داوری، قم، 1410 ق.

صدر، سید محمد باقر، البنک اللاربوی‌، چاپ هفتم، دار التعارف للمطبوعات‌، بیروت، ‌1401 ق‌

طباطبایی یزدى، سید محمد کاظم، حاشیة المکاسب‏، مؤسسة إسماعیلیان، قم، 1378.

—— ، سؤال و جواب، تحقیق: سید مصطفى محقق داماد، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ  اول، تهران، 1376.

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1413ق‌.

—— ، تحریر الأحکام، چاپ اول، مؤسسۀ إمام صادق(ع)، قم، 1420 ق.

کاشف الغطاء، علی بن محمد، أنوار الفقاهة: کتاب البیع،  مؤسسه کاشف الغطاء‌، چاپ اول، نجف، 1422 ق.‌

—— ، أنوار الفقاهة: کتاب الصلح، مؤسسه کاشف الغطاء‌، چاپ اول، نجف، 1422ق.‌

محقق داماد، سید مصطفی، نظریة عمومی التزامات و شروط در حقوق اسلامی، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول، تهران، 1388.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسین، جامع الشتات، چاپ اول، مؤسسۀ کیهان، تهران، 1371.

—— ، اموال و مالکیت، میزان، چاپ سی و دوم، تهران، 1389.

—— ، حقوق مدنی: عقود معین، شرکت سهامی انتشار، چاپ دهم، تهران، 1387.

—— ، مشارکت­ها و صلح، گنج دانش، چاپ پنجم، تهران، 1379.

نائینی، محمد حسین، منیة الطالب فی شرح المکاسب،(تقریر شیخ موسی نجفی خوانساری)، چاپ اول، مؤسسۀ انتشارات اسلامی، قم، 1418ق.

نجفی، محمّد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ ششم، دارالکتب الإسلامیة، تهران، 1394ق.

نجل کاشف الغطاء، علی بن جعفر، شرح خیارات اللمعة، مؤسسة انتشارات اسلامی، چاپ اول، قم، 1422 ق.

هاشمی شاهرودى، سید محمود، قراءات فقهیة معاصرة، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، قم، 1423 ق.