نقد و تحلیل رویکرد محققان در ادعای شکل‌گیری فرقه مؤمن شاهی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 99، آذر 1396، صفحه 133-152   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v49i2.73716

نویسندگان

معصومه خورشیدی^{* 1}؛ عبدالله ناصری طاهری²؛ سینا فروزش¹

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحدعلوم تحقیقات تهران

²دانشگاه الزهرا تهران

چکیده

پس از سقوط الموت و مرگ خورشاه، کار اسماعیلیان نزاری به پایان نرسید، بلکه فرزند او، شمس‌الدین محمد، به همراه پیروانش به آذربایجان رفت و از آن پس دوران ستر امامان نزاری آغاز شد. پس از آن به سبب شرایط خاص سیاسیِ پیروان این طریقت، شناسایی امامان آن‌ها از داعیان مشکل بود. فقدان منابع و اطلاعات کافی، این ذهنیت را برای پژوهشگران به وجود آورد که انشعابی با عنوان مؤمن‌شاهی و قاسم‌شاهی در این دوران شکل گرفته است. این که بر اساس کدام مبانی نظری، پژوهشگران به ایجاد چنین انشعابی در این فرقه معتقد شده‌اند و آیا این انشعاب فقط در سطح نام دو امام اسماعیلی است یا در مبانی و مبادی فکری و اعتقادی آن‌ها، موضوع اصلی این پژوهش است. این پژوهش برآن است تا با نگاهی عینی به وقایع و حوادث مستند تاریخی و اطلاعاتی که به صورت میدانی گردآوری شده است، به تبیین تاریخی موضوع بپردازد.

کلیدواژه‌ها

اسماعیلیان نزاری؛ مؤمن‌شاهی؛ قاسم شاهی؛ انجدان

مراجع

استرویو الودمیلا، ولادیمیرونا، تاریخ اسماعیلیان، ترجمهٔ احمد کسروی، نشر اشاره، تهران 1371.

باسانی، آ و دیگران، تاریخ ایران کمبریج، از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، جلد پنجم، امیرکبیر، بی جا 1391.

بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر، الفَرق بین الفِرَق، به اهتمام محمدجواد مشکور، اشراقی، تهران، 1367.

بناکتی، داوود بن تاج الدینی، تاریخ بناکتی، به کوشش جعفر شعار، نشر انجمن آثار ملی، تهران، 1348.

تأمر، عارف، الامامه فی الاسلام، بیروت، 1965.

جمال، نادیه، آ، بقای بعد از مغول، ترجمهٔ فریدون بدره ای، چاپ و نشر پژوهش فرزان، بی جا، 1380.

جوینی، عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد، نگارش منصور ثروت، چاپ چهارم، امیرکبیر، تهران، 1391.

خراسانی فدایی، محمد بن زین العابدین، تاریخ اسماعیلیه یا هدایه المومنین الطالبین، به اهتمام الکساندر سیمیونوف، چاپ دوم، انتشارات اساطیر، بی جا، 1362.

دفتری، فرهاد، تاریخ عقاید اسماعیلیه، ترجمهٔ فریدون بدره ای، نشر و پژوهش فرزان، تهران، 1385.

دفتری، فرهاد، تاریخ عقاید اسماعیلیه، ترجمهٔ فریدون بدره ای، نشر و پژوهش فرزان، تهران،1375.

دفتری، فرهاد، تاریخ معاصر اسماعیلیان تداوم و تحول در جماعتی مسلمان، ترجمه رحیم غلامی، انتشارات پژوهش فرزان، 1396؛ تهران.

سعیدزاده، سید محسن، بزرگان قاین، چاپ اول، تهران، 1369.

شاه حسینی، سیدشهاب الدین، خطابات عالیه، مصحح هوشنگ اجاقی، انتشارات انجمن اسماعیلی، تهران،1341.

شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، کتابفروشی اسلامیه، تهران،1377.

شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، ترجمه مصطفی خالقداد هاشمی، مقدمه محمدرضا جلالی نائینی، اقبال، تهران،1384.

صابری، حسین، سمت، چاپ دوم، تهران، 1384.

غالب، مصطفی، اعلام الاسماعیلیه، نشر دارالیقظه العربیه، بیروت؛ 1964.

غالب، مصطفی، تاریخ الدعوه الاسماعیلیه منذ اقدم العصور حتی عصرنا الحاضر، ناشر دار الاندلس، بی جا، 1965.

فرقانی، محمد فاروق، اسماعیلیان قهستان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، تهران؛1381.

قزوینی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، نقص معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض، تصحیح میرجلال الدین محدث، چاپخانهٔ زر، بی جا، 1385.

قهستانی، ابواسحاق، هفت باب ابواسحاق، به کوشش ایوانف، چاپخانهٔ حیدری، تهران، 1336.

قهستانی، نزاری، به خط امیر اسماعیل مصفا، 1371.

کرون، پاتریشیا، اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمهٔ مسعود جعفری، سخن، تهران،1389.

لویئس، برناد، تاریخ اسماعیلیان، ترجمهٔ فریدون بدره ای، انتشارات طوس، تهران،1362.

معزی، مریم، اسماعیلیان ایران از سقوط الموت تا امروز با تکیه بر دوران معاصر، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی، مشهد، 1372.

معزی، مریم، تاریخ اسماعیلیه بدخشان، پژوهشکدهٔ تاریخ اسلام، تهران، 1395.

معصوم شیرازی، محمد، طرایق الحقایق، با تصحیح محمدجعفر محجوب، جلد سوم، کتابفروشی باران، تهران، 1345.

معماری، رزا، تاریخ اسماعیلیه انجدان، پایانامه ارشد، فردوسی، مشهد، 1391.

هاجسن، مارشال، فرقه اسماعیلیه، ترجمهٔ فریدون بدره ای، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران،1369.

هدایت، رضاقلی خان امیرالشعراء، متخلص به هدایت، انجمن آرای ناصری، دارالخلافه تهران، چاپ سنگی، تهران، 1349.

W.Ivanow, “TOMBS OF SOME PERSIAN ISMAILI IMAMS” n.s.XIV: 4962 j.B.B.R.A.S (1938).

W.Ivanow, “A FORGETTEN BRANCH OF THE Ismailia”

JRAS.PP. 5759 (1938).