خواطر رحمانی و خواطر شیطانی از دیدگاه ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 43، شماره 1، خرداد 1390   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v43i1.11267

نویسندگان

رضا اکبری^* ؛ سید هادی رضائیان

چکیده

از نظر ملاصدرا، خاطر به مثابۀ پیام، دارای سه جزء اصلی است: (1) فرستندۀ پیام،
(2) محتوای پیام، (3) گیرندۀ پیام. خاطر رحمانی پیامی است که از جانب فرشته فرستاده می‌شود و الهام نام دارد و ویژگی آن سوق دهندگی انسان به سوی خیر یعنی به فعلیت رساندن قوا براساس حکم عقل و به طور متعادل است. خاطر شیطانی پیامی است که از جانب شیطان فرستاده می‌شود، وسوسه نام دارد و انسان را به سوی شر سوق می‌دهد؛ به این معنی که باعث می‌شود وی به برخی قوای خود بیشتر بپردازد و آنها را به صورت نامتعادل به فعلیت برساند. انسان با جنبۀ عالی خود که همان مرتبۀ عقل اوست با ملائکه ارتباط برقرار کرده، خواطر رحمانی دریافت می‌کند و با جنبة سافل خود که همان مرتبة وهم اوست با شیاطین ارتباط برقرار کرده و خواطر شیطانی دریافت می‌نماید. عوامل دریافت خواطر دو دسته اند: (1) عوامل الهی: عامل الهی دریافت خاطر رحمانی توفیق و عامل الهی دریافت خاطر شیطانی خذلان نام دارد؛ (2) عوامل انسانی: مقصود رفتارها و اعمالی است که اگر نیکو بوده و براساس عقل باشد انسان را مستعد پذیرش خواطر رحمانی می‌کند واگر ناپسند بوده و براساس شهوت و وهم باشد نفس انسانی را آمادۀ پذیرش خواطر شیطانی می نماید.
کلید واژه ها: ملاصدرا، خواطر رحمانی، خواطر شیطانی، توفیق، خذلان، اصالت وجود، تشکیک وجود ربطی، وجود مطلق، وجوب وجود.