خواطر رحمانی و خواطر شیطانی از دیدگاه ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 43، شماره 1 - شماره پیاپی 86، خرداد 1390، صفحه 48-64   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v43i1.11267

نویسندگان

رضا اکبری^* ؛ سید هادی رضائیان

چکیده

از نظر ملاصدرا، خاطر به مثابۀ پیام، دارای سه جزء اصلی است: (1) فرستندۀ پیام،
(2) محتوای پیام، (3) گیرندۀ پیام. خاطر رحمانی پیامی است که از جانب فرشته فرستاده می‌شود و الهام نام دارد و ویژگی آن سوق دهندگی انسان به سوی خیر یعنی به فعلیت رساندن قوا براساس حکم عقل و به طور متعادل است. خاطر شیطانی پیامی است که از جانب شیطان فرستاده می‌شود، وسوسه نام دارد و انسان را به سوی شر سوق می‌دهد؛ به این معنی که باعث می‌شود وی به برخی قوای خود بیشتر بپردازد و آنها را به صورت نامتعادل به فعلیت برساند. انسان با جنبۀ عالی خود که همان مرتبۀ عقل اوست با ملائکه ارتباط برقرار کرده، خواطر رحمانی دریافت می‌کند و با جنبة سافل خود که همان مرتبة وهم اوست با شیاطین ارتباط برقرار کرده و خواطر شیطانی دریافت می‌نماید. عوامل دریافت خواطر دو دسته اند: (1) عوامل الهی: عامل الهی دریافت خاطر رحمانی توفیق و عامل الهی دریافت خاطر شیطانی خذلان نام دارد؛ (2) عوامل انسانی: مقصود رفتارها و اعمالی است که اگر نیکو بوده و براساس عقل باشد انسان را مستعد پذیرش خواطر رحمانی می‌کند واگر ناپسند بوده و براساس شهوت و وهم باشد نفس انسانی را آمادۀ پذیرش خواطر شیطانی می نماید.

کلیدواژه‌ها

ملاصدرا؛ خواطر رحمانی؛ خواطر شیطانی؛ توفیق؛ خذلان؛ اصالت وجود؛ تشکیک وجود ربطی؛ وجود مطلق؛ وجوب وجود

مراجع

آمدی، عبد الواحد ابن محمد تمیمی، غررالحکم ودررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، 1366

ابن عربی، محی الدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار صادر، بی تا

اکبری، رضا، جاودانگی، قم، بوستان کتاب، 1382

اکبری، رضا، تصویر زندگی پس از مرگ در فلسفه ابن سینا، فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسی­های سابق)، شماره 42، پاییز و زمستان 1388

الرازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق

السهروردی، عبد القاهر عبدالله ،عوارف المعارف، بیروت، دار الکتاب العربی، 1966 م

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات فرهنگی، 1363

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدأ والمعاد، تهران، انتشارات انجمن حکمت وفلسفة اسلامی، 1354

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، مشهد، انتشارات المرکزالجامعی للنشر، 1360

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، العرشیه، تهران، انتشارات مولی، 1361

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، الحشریه، در مجموعه رسائل فلسفی، تهران، انتشارات حکمت، 1375

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم، انتشارات بیدار، بی تا

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، اسرار الآیات، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران،1360

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، بیروت، دار إحیاء التراث، 1981م

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، کسر الاصنام الجاهلیة، تهران، بنیاد حکمت صدرا، 1381

صدر الدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح الهدایة الاثیریة، تهران، بنیاد حکمت صدرا، 1381

الغزالى، ابو حامد، «قانون التأویل» فی مجموعة رسائل الامام الغزالى، بیروت، دارالفکر، 1416 ق

الغزالى، ابو حامد ، إحیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربى، بی تا

الکلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح و تعلیق و تحقیق علی اکبر الغفاری، طهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367