آسیب شناسی مدیریت سیاسی فضا در نظام‌های بسیط متمرکز مطالعه موردی: جمهوری اسلامی ایران

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 4، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 14، شهریور 1398، صفحه 83-120   

نوع مقاله: پژوهشی -مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.v4i2.85293

نویسندگان

محمدباقر قالیباف^{* 1}؛ عباس احمدی کرچ²؛ یاشار ذکی²؛ احسان لشگری تفرشی³؛ مرتضی رضوی نژاد⁴

¹دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، ایران

²استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

⁴دانشگاه تهران

چکیده

توزیع فضایی قدرت سیاسی- اجرایی در کشورها الگوهای متفاوتی دارد که در ایران از الگوی بسیط متمرکز استفاده می‌شود؛ گرچه این نوع نظام حکومتی در دهه اول انقلاب اسلامی سبب شد یکپارچگی و انسجام ملی کشور حفظ شود، اما در حال حاضر با توجه به تغییرات و دگرگونی‌های گسترده به نظر می­رسد کم کم تبدیل به عاملی بازدارنده برای پیشرفت و توسعه کشور شده است. سوال اصلی این پژوهش این است که مهم‌ترین آسیب‌هایی که نظام بسیط متمرکز برای کشور ایجاد کرده است کدام‌اند؟ و شدت این آسیب‌ها نسبت به یکدیگر چگونه است؟  بر اساس مطالعات این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و با مشارکت 185 نفر از نخبگان علمی، اجرایی کشور انجام شده، 10 محور موضوعی به‌عنوان مهم‌ترین آسیب‌های نظام بسیط متمرکز شناسایی و اولویت‏بندی شدند. این آسیب‌ها به ترتیب در آزمون آماری t تک نمونه‌ای مورد سنجش قرار گرفت و در نهایت به ترتیب شدت آسیب: کم‌توجهی به اقتضائات ویژگی‌های محلی(33.00t:)؛ مغفول ماندن ظرفیت‌های قانونی و قانون‎گذاری(24.00t:)، ناکارآمدی نظام اداری-اجرای(24.00t:)، بی‌عدالتی فضایی و توسعه نامتوازن(23.00t:)، مشارکت ناقص مردم در اداره امور محلی(23.00t:)، عدم تفکیک فرآیندی فعالیت‌ها و مسئولیت‌ها(22.00t:)، عدم مسئولیت‌پذیری، حس تعلق و پاسخگویی مسئولین محلی(22.00t:)، تجمع فشارها بر دولت مرکزی(21.00t:)، عدم توسعه حزب‏گرایی(16.00t:)، تداوم فرهنگ سیاسی اقتدارگرا و متملق‏گو(14.00t:) اصلی‏ترین چالش‌هایی هستند که نظام بسیط متمرکز در کشور ایجاد کرده است و به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران برای پیشرفت و توسعه با روندی سریع‏تر، لاجرم می‌بایست به این آسیب‌ها توجه کافی نشان دهد تا مسیر تعالی جامعه را از طریق تغییر در میزان تمرکز در بستر نظام بسیط غیر متمرکز، هموار نماید.

کلیدواژه‌ها

نظام بسیط متمرکز؛ آسیب شناسی؛ تمرکزگرایی؛ نظام اداری-اجرایی؛ حکومت محلی

مراجع

1. ابلاغ سیاست هاى کلى اصل ۴۴ قانون اساسی توسط رهبر انقلاب اسلامی ایران، 1384، قابل دریافت از آدرس اینترنتی پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری به آدرس: https://www.leader.ir/fa

2. اخوان کاظمی، بهرام، (1387) کالبدشکافی تحزب در ایران، مجله زمانه، تهران، شماره 78

3. استمپل، جان (۱۳۷۷)، در درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی رسا.

4. اصغری، رعنا؛ محسنی، سیدجمال الدین؛ (1393) نقش دولت در تحول نظام اداری کشور، مجله علمی پژوهشی اقتصادی، شماره 6 ص 44

5. ازکیا،مصطفی؛غفاری،غلامرضا؛(1395)، جامعه شناسی توسعه، دفتر پژوهش های موسسه کیهان، تهران

6. بشیریه، حسین (۱۳۷۸)، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات گام نو.

7. بووارد، تونی؛ لوفلر، الکه؛ (1392)؛ حکمروایی و مدیریت عمومی؛ مترجم اشرف رحیمیان، انتشارات موسسه نشر شهر، به سفارش معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران

8. جعفری، محمد؛ گل خندان، ابوالقاسم؛ (1394) رابطه فساد و اندازه دولت در کشورهای منتخب اسلامی؛ آزمون علیت گرنجری پانلی مبتنی بر بوت استراپ، دوفصلنامه علمی – پژوهشی جستارهای اقتصادی ایران، شماره 23 ص 9 - 31

9. چانگ، ها-جون، میدری،احمد، (1393) اقتصاد سیاسی سیاست صنعتی، ناشر: نوین طراحان آزاد

10. حافظ‌نیا، محمدرضا؛ کاویانی‌راد، مراد؛ (1383) افقهای جدید در جغرافیایی سیاسی، انتشارات سمت، تهران

11. خمینی، روح الله؛ (1392) ولایت فقیه (حکومت اسلامی)؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ و نشر عروج، چاپ سی ام، تهران، ص 55-47

12. رمضانی باصری، عباس؛ میرفردی،اصغر؛ (1393)، تبیین نهادگرایی و گرایش آن به توسعه؛ مجله اقتصادی، شماره 3 و 4 خرداد و تیر، ص 121 تا 138

13. ساعی، احمد؛ (1380) مسائل سیاسی – اقتصادی جهان سوم، تهران، انتشارات سمت

14. سلیمانی، غلامعلی؛ نقیب زاده، احمد (1388) نوسازی سیاسی و شکل گیری احزاب در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه علمی پژوهشی سیاست دوره 39 شماره 4

15. سیاست‌های کلی نظام (ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری)؛ مرجع تصویب: مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ تاریخ تصویب: 5/9/1385

16. شهرام نیا، امیر مسعود (۱۳۸۵)، جهانی شدن و دمکراسی در ایران، تهران: نشر نگاه معاصر

17. طاهری، ابوالقاسم، (1385) اداره امور سازمان‌های محلی، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران

18. فرهادی نژاد، محسن؛ (1388) فساد اداری و شیوه‌های کنترل آن، دومین همایش علمی و پژوهشی نظارت و بازرسی

19. فرید، یدالله؛ (1375) جغرافیا و شهرشناسی؛ انتشارات دانشگاه تبریز

20. قالیباف، محمد باقر؛ (1386) حکومت محلی یا استراتژی توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران» : موسسه امیرکبیر

21. قالیباف، محمدباقر؛ (1391) حکومت محلی یا استراتژی توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران، انتشارات امیرکبیر، تهران

22. قالیباف، محمدباقر؛ (1393) جزوه درسی، درس ساخت‌های سیاسی فضای درون کشوری، دوره دکتری رشته جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران

23. قالیباف؛ محمدباقر؛ (1396)«تمرکزگرایی و تمرکززدایی درایران به سوی طراحی الگوی نیمه متمرکز.» تهران: انتشارات دانشگاه تهران

24. قالیباف؛ محمدباقر؛ کرمی، مهرداد؛ (1390) توسعه منطقه‌ای در نواحی مرزی شمال غربی ایران (نمونه موردی منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس)؛ مجله علمی پژوهشی برنامه‌ریزی و آمایش فضا؛ دانشگاه تربیت مدرس؛ دوره پانزدهم، شماره 13

25. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب سال 1368؛ سامانه قوانین رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، به آدرس تارنمای اینترنتی فعال https://rc.majlis.ir/

26. متوسلی،محمود(1389) توسعه اقتصادی: مفاهیم،مبانی نظری،رویکرد نهادگرایی و روش شناسی،تهران، انتشارات سمت.

27. مصلی نژاد، عباس (۱۳۹۳)، سیاست گذاری ساختار قدرت در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

28. مومنی،منصور؛ فعال قیومی،علی(1389) تحلیل دادهای آماری با استفاده از Spss، تهران، انتشارات کتاب نو .

29. میرحیدر،دره؛ راستی،عمران؛ میراحمدی،فاطمه السادات (1392)، مبانی جغرافیای سیاسی، تهران، انتشارات سمت.

30. نجاری، رضا،(1379) علل تخلفات اداری و چگونگی پیش‏گیری از آنها، ارتقای سلامت نظام اداری، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.

31. ویسی، هادی؛ (1392) درآمدی بر دولت محلی، انتشارات سمت، تهران.

32. Bryer, Thomas A. (2004). Bureaucratization and Citizenship: Approachesto Administrative Reform, Los Angeles C.A.)13-14)

33. David de Vaus,(2002) Analyzing Social Science Data: 50 Key Problems in Data Analysis, Sage Publications, london thousand oaks, new delhi. P:50-65

34. http://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution

35. Veblen, Thorstein B (1914), The Instinct of Workmanship and The State of The industrial Arts, New York, Macmillan.

36. North, D.C. (1995), The New Institutional Economics and Third World Development, In Hunter J & C, Lewis, Eds, p:53-78

37. Rondinelli, D. (1981), “Government Decentralization in Comparative Perspective: Theory and Practice in Developing Countries”,International Review of Administrative Sciences, Vol. 47 (2-9).

38. Glassner, Martin Ira ; Fahrer,Chuck; political geography 3rd Edition, Publisher: Hoboken, NJ : Wiley, ©2004.p 108-112

39. Glassner, Martin Ira (1993); Political Geography. New York: Johan Wiley & Sons Inc – p:100-107

40. Finer, Herman (1971); the Theory and Practice of Modern Government, 4th ed. New York: Methoen.

41. Erdmann, Gero, Elischer , Sebastian and Stroh, Alexander (2011), Can Historical Institutionalism be Applied to Political Regime Development in Africa?, Hamburg: German Institute of Global and Area Studies(GIGA) p:7