طبقه‌بندی تحمل‌پذیری مناطق شهری کلان‌شهر مشهد به مخاطرات محیطی با استفاده از برنامه‌ریزی خطی تعامل تناوبی سیموس(SIMUS)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 8، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 9، اردیبهشت 1393، صفحه 125-141   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i1.27975

نویسندگان

عادل سپهر^{* 1}؛ راحیل کاویان²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه بیرجند

چکیده

هدف از پژوهش حاضر ارائه نقشهٔ تحمل‌پذیری مناطق شهری کلان‌شهر مشهد به مخاطرات محیطی بر پایه برنامه‌ریزی خطی و ارائهٔ راهبردهای مدیریتی جهت توسعهٔ پایدار شهری بر حسب درجهٔ حساسیت پذیری است. جهت نیل به این اهداف، در ابتدا 4 معیار ژئومورفولوژیکی شامل روانگرایی، زمین‌لرزه، گسل و فرونشست و 5 معیار محیط‌زیستی آلودگی هوا، آلودگی آب، تغییر کاربری، تراکم جمعیت و اسکان غیررسمی بر حسب نظرات کارشناسی و تکنیک دلفی انتخاب شدند. در گام بعدی با کمک الگوریتم خطی تعامل تناوبی سیموس، درجهٔ تحمل‌پذیری و حساسیت پذیری مناطق 13 گانه شهری نسبت به مخاطرات تعیین شد. تابع هدف در نظر گرفته شده در مدل خطی، دارای اثر بیشینه و محدوده آستانه به‌صورت متوسط برای متغیرها در نظر گرفته شد. در گام بعدی با مشخص شدن مناطق حساسیت پذیر، راهبردهای افزایش سرانهٔ فضای سبز، تعیین حریم شهری جهت توسعه، مقاوم‌سازی بناها و ساختمان‌ها در برابر زمین‌لرزه، تدوین برنامهٔ کنترل مهاجرپذیری، جلوگیری از تغییرات کاربری اراضی و برنامهٔ هدفمند طرح ترافیک متناسب با وضعیت موجود پیشنهاد و اولویت‌بندی شدند. نتایج نشان داد که مناطق یک، ثامن و نه به ترتیب رتبه نخست حساسیت پذیری را دارا می‌باشند و مناطق دو، سه، پنج، شش، هفت، ده و یازده کم‌ترین میزان حساسیت پذیری را نسبت به مخاطرات دارند. همچنین تدوین برنامهٔ کنترل مهاجرپذیری، مقاوم‌سازی بناها در برابر زمین‌لرزه، تعیین حریم شهری جهت توسعه و افزایش سرانهٔ فضای سبز راهبردهای اصلی جهت توسعهٔ پایدار کلان‌شهر مشهد است.

کلیدواژه‌ها

الگوریتم خطی سیموس؛ مخاطرات محیطی؛ حساسیت پذیری؛ تحمل‌پذیری؛ مشهد

مراجع

حسین‌زاده، سید رضا، خسروی بیگی، رضا، ایستگلدی، مصطفی، شمس الدینی، رضا؛ 1390. ارزیابی پایداری زیست محیطی در نواحی شهری با استفاده از فن تصمیم‌گیری چند معیاره تخصیص خطی (مطالعهٔ موردی: شهر بندر ترکمن). چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، شماره 16.

شریفی کیا، محمد، مال امیری، نعمت، شایان، سیاوش؛ 1392. سنجش آسیب پذیری سکونتگاه ها و تاسیسات از مخاطره مورفولوژیکی فرونشست در بخشی از جنوب شهر تهران. جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 5.

شمسی‌پور، علی اکبر و همکاران؛ 1391. تحلیل آسیب‌پذیری محیطی حریم شهر کرج با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی. پژوهش‌های آبخیزداری، شماره 95.

رحمتی، صفرقائد؛ حیدری‌نژاد، نسیم؛ 1388. گسترش فیزیکی شهرها و ضرورت تعیین حریم امن شهری

(نمونه: شهر اصفهان). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 1.

زارعی، پروین، رامشت، محمدحسین؛ 1391. شاخص‌های محیطی مؤثر در توسعهٔ فیزیکی شهر قروه. چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.

عابدی، قدرت؛ 1388. بررسی بلایا و نقش آن در توسعهٔ پایدار با تأکید بر ایران. سپهر، شماره 28.

عسکریزاده، سید محمد، محمدنیا قرائی، سهراب، ظهور، مجتبی؛ 1389. برنامه‌ریزی مدیریت بلایا و مخاطرات محیطی در راستای توسعهٔ پایدار. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام.(ICIWG 2019)

فتحعلی، جعفر، میرجلیلی، فرشته‌السادات؛ 1388. مکان‌یابی فرودگاه استان سمنان با استفاده از روش‌های تاپسیس و مکان‌یابی مرکز. پژوهشنامه حمل و نقل، شماره 4.

کرم، امیر، محمدی، اعظم؛ 1388. ارزیابی و پهنه‌بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایهٔ فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 4.

لطفی، حیدر، زیاری، یوسفعلی، صادقی، بابک؛ 1389. بررسی مکان‌یابی دفع پسماندها با روش برنامه‌ریزی خطی در محیط GIS (مطالعهٔ موردی: نواحی از استان خراسان رضوی). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، شماره 26.

نسترن، مهین، ابوالحسنی، فرحناز، ایزدی، ملیحه؛ 1389. کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت‌بندی توسعهٔ پایدار مناطق شهری مطالعهٔ موردی: مناطق شهری اصفهان. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی شماره 38(2).

Abdi, A., Naseri Alavi, M. P., Mobasheri, H., 2013. Allocation of CNG stations in urban street Networks based on GIS approach and Prioritization with AHP and Topsis methods (case study: Rasht city). Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology 5 12, 3262-3272.

Abedi, G., 2009. Investigation of disasters and role on sustainable development considering Iran. Sepehr 28, 12-21.

Askarizadeh, S. M., Gharai, M. S., Zohour, M., 2010. Planning of disaster management and environmental hazards to sustainable development. In: Proceeding of ICIWG, pp. 104-113.

Fatali, J., Mirjalili, F., 2009. Place selection of Semnan airport using TOPSIS and center methods. Transportation Researches 4, 24-35.

Feng, C. C., Chan, H. W., 2004. Application of AHP in Decision-Making on urban land use: A case study of CHAO-HU city development inChina. International Journal of Construction Management 3 5, 93-110.

Ghed Rahmati, S., Heidarinejad, N., 2009. Physical development of cities and necessity of cities border determining (case study: Isfahan city). Geography and environmental studies 1, 43-54.

Han, Y., Huang, Y.F., Wang, G.Q., 2011. A Multi-objective Linear Programming model with interval parameters for water resources allocation Dalian city, Water Resource Manage 25, 449-463.

Hongrui, W., Yuanyuan, G., Qiong, L., Jinxi, S., 2010. Land use allocation based on interval Multi-objective Linear Programming model: A case study of Pi County in Sichuan province. China Geography Science 20 2, 176-183.

Hosseinzadeh, S. R., Khosravi Beigi, R., Istagladi, M., Shamsoddini, R., 2011. Assessment of environmental stability in urban areas using linear multi criteria decision techniques (case study: Bandar Torkaman). Landscape Geography 16, 31-51.

Huang, G. H., Sae-Lim, N., Liu, L., Chen, Z., 2001. An interval-parameter fuzzy-stochastic programming approach for municipal solid waste management and planning. Environmental Modeling and Assessment 6, 271-283.

Jafari, H.R., Rafii, Y., Ramezani Mehrian, M., Nasiri, H., 2012. Urban landfill site selection using AHP and SAW in GIS environment (case study: Kohkiluye-o-Boyer Ahmad province, Iran), Journal of Environmental Studies 61, 71-84.

Karam, A., Mohammadi, A., 2009. Assessment and zoning of land suitability for physical development of Karaj city and marginal areas based on natural factors and AHP method. Physical Geography 4, 51-63.

Lotfi, H., Ziyari, Y. A., Sadeghi, B., 2010. Investigation of sewage disposal by linear programming on GIS environment (case study: Khorasan Razavi). Land 26, 18-31.

Nastaran, M., Abolhasani, F., Izadi, M., 2010. Application of TOPSIS techniques for analysis and priority of sustainable development in Isfahan regions city. Geography and Environmental Planning 38 2, 47-61.

Nigim, K., Munier, N., Green, J., 2004. pre-feasibility MCDM tools to aid communities in prioritizing local viable renewable energy sources. Renewable Energy 29, 1775-1791.

Shadparvar, V., Torkashvand, A. M, Hashemabadi, D., 2013. Ranking of urban landscape using with analytic hierarchy process technique (case study: Rasht neighborhood parks). Advances in Applied Science Research 4 1, 273-276.

Shamsipoor, A. A., Feizi, V., Rezai Rad, H., 2012. Analyzing environmental vulnerability of Karaj city border using AHP. Watershed Management Researches 95, 91-104.

Sharifikia, M., Malmiri, N., Shayan, S., 2013. Settlement and infrastructure vulnerability assessment due to land subsidence geomorphological hazard in part of South Tehran. Geography and Environmental Hazards 2 5, 32-45.

Vrscaj, B., Poggio, L., Marsan, F.A., 2008. A method for soil environmental quality evaluation for management and planning in urban areas. Landscape and urban planning 88, 81-94.

Yang, Y., Ma, J., 2010. Study on Risk Zoning Technology of Major Environmental RiskSources in Urban Scale and Its Application in Shanghai, China. Environmental Sciences 2, 1050-1062.

Zarei, P., Ramesht, M. H., 2012. Environmental parameters affecting development of Ghorveh city. In: Proceeding of 4th conference on urban planning and management, pp. 121-128.