باز پژوهشی در حجّیت ظنّ مطلق

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 44، شماره 3 - شماره پیاپی 90، آذر 1391، صفحه 37-63   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.9831

نویسندگان

بابایی آریا بابایی آریا^{* 1}؛ عبدالکریم عبد اللهی نژاد²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مسأله‌ی حجّیت و عدم حجّیت ظنّ مطلق، اگرچه بارها مورد بررسی و پژوهش بزرگان قرار گرفته است، ولی هنوز به بررسی و پژوهش بیشتر نیازمند است؛ زیرا بررسی‌ها و پژوهش‌های انجام شده، نوعاً بر پیش‌فرض‌هایی مبتنی است که از بررسی و پژوهش بی نیاز و مسلّم انگاشته شده اند، در حالی که فی‌الواقع، اموری مسلّم نیستند و به بررسی و پژوهش نیاز دارند.
اصل عدم حجّیت ظن و انحصار حجّیت ذاتی به قطع، یکی از این پیش‌فرض‌ها است که نگارنده به خود جرأت بازنگری در آن را داده است. وی پس از باز تعریف مفاهیمی بنیادین چون «حجّیت» و «علم» و حلّ محذورات قول به اعتبار ظنّ مطلق، این امکان را یافته است که به حجّیت ذاتی ظن، باور یابد و ضمن بررسی ادله‌ی منکرین، از این حقیقت پرده بردارد که آیات، روایات و اقتضائات عقلی، بر خلاف آنچه پنداشته می‌شود، نافی حجّیت ظنّ عقلایی نیست و ظنّ عقلایی، بالطبع حجّت است.
به این ترتیب، نگارنده، از میان عدم حجّیت ظن مطلق و حجّیت آن به دلیل انسداد، راه سومی را می‌گشاید و اذعان می‌دارد که در صورت ناتمامی این راه، باید به عدم حجّیت ظنّ مطلق گردن نهاد؛ چرا که دلیل انسداد ناتمام است. با این همه، باید گفت: هدف غایی نگارنده از نگارش این مقاله، نه لزوماً اثبات حجّیت ظن مطلق، بلکه گشودن باب پژوهش‌های عمیق‌تر در این باره است.

کلیدواژه‌ها

حجّیت؛ ظنّ؛ ظنّ مطلق؛ حجت ظن مطلق؛ حجیت ذاتی

مراجع

قرآن کریم.

آخوند خراسانی، محمد کاظم، نهایة النهایة، مخطوط، 1345 ق.

ابن ابی حاتم، محمد بن ادریس تفسیر ابن ابی حاتم، المکتبة العصریة، بیروت.

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، مؤسسة إسماعیلیان، قم، 1364.

ابن زین الدین، حسن، معالم الدین، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

ابن سکیت اهوازی، یعقوب، ترتیب إصلاح المنطق، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد،1412 ق.

ابن شاذان، فضل، الإیضاح، (مقدمه کتاب) دانشگاه تهران، تهران، 1363.

ابن شعبه، حسن بن علی، تحف العقول، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

ابن غازی، خلیل، شرح عدّة الأصول (الحاشیة الخلیلیة)، مؤسسة آل البیت (ع)، قم.

ابو هلال، حسن بن عبد الله، الفروق اللغویة، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1412 ق.

إصفهانی، محمّد تقی، هدایة المسترشدین، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

خمینی، امام روح الله، تهذیب الأصول، جعفر سبحانی، دار الفکر، قم، 1367 ش.

أنصاری، مرتضی، حاشیة علی القوانین، قم، المؤتمر العالمی للشیخ الأنصاری، 1415 ق.

همو، فرائد الأصول، مجمع الفکر الإسلامی، قم، 1419 ق.

همو، مطارح الأنظار، ابوالقاسم کلانتری، مؤسسة آل البیت (ع)، قم.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دار الفکر، بیروت، 1401 ق.

برقی، أحمد بن محمد، المحاسن، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1370 ق.

ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، دار الفکر، بیروت، 1403 ق.

جوهری، إسماعیل بن أحمد، الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، 1407 ق.

حائری، محمد حسین، الفصول الغرویة، دار إحیاء العلوم الإسلامیة، قم، 1404 ق.

حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، دار المعرفة، بیروت.

حمیری قمی، عبد الله بن جعفر، قرب الأسناد، مؤسسة آل البیت (ع)، قم، 1413 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات غریب القرآن، دفتر نشر کتاب، تهران، 1404 ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، شرکة البابی، قاهره، 1385 ق.

سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محمّد عبده، دار الذخائر، قم، 1412 ق.

سید مرتضی، علی بن الحسین، الذریعة، ابوالقاسم گرجی، دانشگاه تهران، تهران، 1346.

صدر، سید محمد باقر، المعالم الجدیدة، مکتبة النجاح، نجف، 1395 ق.

صدوق، محمد بن علی، الأمالی، مؤسسة البعثة، قم، 1417 ق.

همو، الخصال، علی اکبر غفاری، جماعة المدرسین، قم، 1403 ق.

همو، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.

صفار، محمد بن الحسن، بصائر الدرجات، منشورات الأعلمی، بیروت، 1404 ق.

طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1409 ق.

همو، عدّة الأصول، تحقیق أنصاری، نشر ستاره، قم، 1417 ق.

عراقی، ضیاء الدین، مقالات الأصول، مجمع الفکر الإسلامی، قم، 1414 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، مبادئ الوصول، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1404 ق.

علی بن جعفر (ع)، مسائل علی بن جعفر، المؤتمر العالمی للإمام الرضا (ع)، مشهد 1409 ق.

غروی اصفهانی، محمد حسین، وسیلة الوصول تقریر بحث الأصفهانی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1419 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر الرازی، الثالثة، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، دار الهجرة، قم، 1409 ق.

کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، مکتبة المصطفوی، قم، 1369.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، علی اکبر غفاری، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1363.

لیثی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، دار الحدیث، قم،1376.

مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق.

محقّق حلّی، جعفر بن الحسن، معارج الأصول، مؤسسة آل البیت (ع)، قم، 1403 ق.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

همو، المنطق، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

مفید، محمد بن محمد، المسائل العکبریة، الهی خراسانی، دار المفید، بیروت، 1414 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.

ملا صدرا، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1981 م.

نجفی، هادی، موسوعة أحادیث أهل البیت (ع)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1423 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عوائد الأیام، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1417 ق.

نوری، حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسة آل البیت (ع)، بیروت، 1408 ق.

وحید بهبهانی، محمد باقر، حاشیة مجمع الفائده و البرهان، مؤسسة العلامة المجدد، 1417 ق.