نقش احداث در تحولات سیاسی حلب در سده‌های پنجم و ششم هجری

تاریخ و فرهنگ

مقاله 2، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 100، تیر 1397، صفحه 51-66   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v50i1.71221

نویسنده

لیدا مودت^*

دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

وضع آشفتۀ حلب در قرن پنجم هجری از یک سو و تسلط نیم‌بند فاطمیان بر این شهر از سوی دیگر به شکل‌گیری نیرویی خودگردان و شبه‌نظامی از اهالی این شهر انجامید. این گروه که زمام ادارۀ حلب را به دست گرفتند، به «احداث» شهرت یافتند. قدرت آنان که پیوسته ریاست شهر را در دست داشتند، پیوندی مستقیم با حکومت‌های محلی منطقه داشت، چنان‌که با ضعف حاکمیت بر اقتدار آنان افزوده می‌شد. اما با سلطۀ سلجوقیان و سپس حاکمیت اُرتـُقیان و زنگیان بر شام، قدرت احداث در نتیجۀ سیاست تغییر مکرر رؤسای شهر و انتخاب آن‌ها از افراد خارج از حلب، رو به ضعف و نابودی گذاشت.
 

کلیدواژه‌ها

أحداث حلب؛ شام؛ سلجوقیان شام؛ ارتقیان؛ زنگیان

مراجع

ابن‌اثیر، علی‌ بن ‌محمد، الکامل ‌فی ‌التاریخ، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1407ق.

ابن‌تغری‌بردی، النجوم ‌الزاهره ‌فی‌ ملوک ‌مصر و القاهره، قاهره: وزارة ‌الثقافة و الارشاد القومی، 1383ق.

ابن‌جوزی، ابوالفرج، المنتظم ‌فی ‌تاریخ‌الملوک ‌و الأمم، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1412ق.

ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ‌ابن‌خلدون ‌المُسمّی‌ دیوان ‌المبتدا و الخبر فی‌ تاریخ‌ العرب‌ و البربر و من عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر، بیروت: چاپ خلیل شحاده و سهیل زکار، 1408ق.

ابن‌خلکان، شمس‌الدین‌احمد، وفیات ‌الاعیان و أنباء أبناء الزمان، قاهره: تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، 1948م.

ابن‌عبری، ابوالفرج، تاریخ الزمان، ترجمۀ اسحق ارمله، بیروت: دار المشرق، 1992م.

ابن‌عدیم، عمر بن احمد، زبدة الحلب ‌فی‌ تاریخ ‌حلب، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1417ق.

ابن‌فرات، تاریخ، بیروت: به کوشش قسطنطین زریق و نجلا عزالدین، 1939م.

ابن‌قلانسی، ابویعلی حمزه، ذیل تاریخ دمشق، تحقیق آمدروز، بیروت: المکتبة الکاتولیکیه، 1908م.

ابوالفداء، اسماعیل‌بن‌علی، المختصر فی اخبار البشر: تاریخ ابوالفداء، بیروت: دارالمعرفه، 1375ق.

اسدی، خیرالدین، أحیاء حلب و اسواقها، به کوشش عبدالفتاح رواس قلعه‌جی، دمشق: بی‌نا، 1984م.

ثنائی، حمیدرضا، «رئیس» در دانشنامۀ جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، تهران، 1395ش، ج21، صص125ـ128.

حسینی، صدرالدین، اخبار الدوله السلجوقیه، تصحیح محمد اقبال، بیروت: بی‌نا، 1404ق.

خلیل، عمادالدین، الإمارات الأرتقیه فی الجزیره و الشام، بیروت: موسسة الرساله، 1980م.

روی‌متحده، پرویز، تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل بویه (وفاداری و رهبری در ادوار آغازین جامعه اسلامی)، ترجمۀ محمد دهقانی، تهران: نامک، 1394ش.

سبط‌ابن‌جوزی، ابوالمظفر، مرآة ‌الزمان ‌فی ‌تاریخ‌الاعیان. حیدرآباد: بی‌نا، 1351ق.

شیرازی، مؤید فی‌الدین ‌هبة ‌الله، سیرة المؤید فی‌الدین‌ داعی ‌الدعاه، تحقیق محمدکامل‌حسین، قاهره: بی‌نا، 1949م.

ضامن، محمد، إمارة ‌حلب‌ فی ‌عهد السلاجقه، دمشق و بیروت: دار أسامه، 1990م.

طقوش، محمدسهیل، تاریخ ‌السلاجقه ‌فی ‌بلاد الشام، بیروت: دار النفائس، 1430ق.

عظیمی، محمد بن ‌علی، تاریخ ‌العظیمی، تحقیق ابراهیم ‌زعرور، دمشق: بی‌نا، 1985م.

غزی، کامل ‌بن ‌حسین، نهر الذهب ‌فی ‌تاریخ ‌حلب، حلب: المطبعة ‌المارونیه، بی‌تا.

مستوفی، حمدالله، تاریخ‌ گزیده، به کوشش عبدالحسین‌ نوایی، تهران: امیرکبیر، 1336ش.

مصطفی، شاکر، المؤتمر الدولی ‌لتاریخ‌ بلاد الشام ‌الاول، عمان: بی‌نا، 1975م.

همو، فی ‌التاریخ ‌الشامی، دمشق: دار طلاس، 1998م.

مقریزی، احمد بن ‌علی، إتعاظ ‌الحنفاء بأخبار الائمة الفاطمیین‌ الخلفاء، قاهره: به کوشش جمال‌الدین‌ شیال، 1378ق.

ناصرخسرو قبادیانی، سفرنامه، به کوشش محمددبیر سیاقی، تهران: زوار، 1370ش.

نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة ‌الارب ‌فی ‌فنون ‌الادب، تحقیق محمد ابوالفضل ‌ابراهیم، قاهره: المکتبة ‌العربیه. 1395ق.

نیکلا آ، زیاده، دمشق ‌در عصر ممالیک، ترجمۀ جلال‌الدین اعلم، تهران: بنگاه ‌ترجمه ‌و نشر کتاب، 1351ش.

یاقوت حموی، ابوعبدالله، معجم البلدان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1339ق.

یوسفی‌فر، شهرام، آزاده، صابره، «منصب رئیس در شهرهای دورۀ سلجوقی و پیوستگی محلی و اجتماعی آنان»، در مطالعات تاریخ فرهنگی، سال دوم، ش8، تابستان 1390، صص117ـ139.

یوسفی‌فر، شهرام، جستارهایی در مناسبات شهر و شهرنشینی دورۀ سلجوقیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390ش.

Havemann, A., "The Vizier and the Ra’is in Saljuj Syria: The Straggle for Urban Seelf – Representation", in IJMES 21 (1989), 233-242.

Kamal S. Salibi, Syria Under Islam, Empire on Trial, 637-1097 (Delmar, N.Y., 1977), 122 ff.