تحلیل فرایند تولید فضای غیررسمی در شهر سنندج

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 11، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 8، شهریور 1397، صفحه 211-242   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v5i1.72321

نویسندگان

کسری آشوری؛ کیومرث ایراندوست^* ؛ کمال خالق پناه

دانشگاه کردستان

چکیده

شکل­ گیری و گسترش فقر و نابرابری شهری معاصر درپی گسترش سازوکارهای نظام سرمایه­ داری جهانی و بیشتر در شکل سرمایه ­داری دولتی[1] در ایران، شکل­ گیری دوگانه­ ی رسمی و غیررسمی در ابعاد اقتصاد و کالبد شهرها را درپی داشته است. در تفسیر و تشریح فرآیند غیررسمی شدن به ویژه در ابعاد فضایی شهر مباحث پردامنه­ ای جاری است. در این نوشتار با تمرکز بر روش تحلیلی انتقادی و باتوجه به نظریه تولید فضای هانری لوفور مبتنی بر سه وجه فضایی فضا شامل بازنمایی فضا، عمل فضایی و فضای زیسته، نظام تولید و بازتولید فضا در زیست غیررسمی[2] شهری به‌عنوان مکمل فضای رسمی بررسی‌شده است. پرسش بنیادین نوشتار این است که نتیجه کوشش و منازعه بر تولید فضای غیررسمی از سه وجه فضایی بازنمایی فضا (پنداشته)، عمل فضایی (دریافته) و فضای زیسته چگونه خود را در شهر نشان داده است و چگونه درک شده است؛ در کوشش برای پاسخ به این پرسش، شهر سنندج، مرکز استان کردستان و یکی از شهرهای دارای فضای غیررسمی گسترده، مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­ دهد که سه گروه فن ­سالار دولتی و علمی و مردم از شرایط زیست غیررسمی درک و برداشتی متفاوت دارند. هرگروه برپایه ­ی دیدگاه­های خود؛ تفکرات خود را شایسته ­تر و ورای دیگر گروه­های می­ دانستند و این در صورتی است که ساکنان این سکونتگاه­ها خود را بهره ­ور از این مناطق دانسته و دیدگاه خود را برای ساماندهی مطلوب­تر می­ دانند. تفاوت نگرش و اقدامات سه گروه فن­ سالاران دولتی و علمی با تجربه­ ی زیسته­ ی ساکنان نشان از شکاف عمیق میان این گروه­ها و لزوم در نظر گرفتن راهکارهایی بدیل با دیدی انتقادی و یکتا از فضا نسبت به دهه­ های پیشین را ایجاد کرده است.
 
[1]. State – Capitalist
مفهوم «سرمایه‌داریِ دولتی» به‌ندرت می‌تواند از آزمون تحلیل اقتصادیِ جدّی به‌سلامت عبور کند. زمانی‌که دولت به مالک انحصاریِ همه‌ی ابزارهای تولید بدل می‌شود، عملکرد یک اقتصاد سرمایه‌داری ازطریق نابودیِ سازوکاری که خونِ چنین نظامی را در گردش نگه می‌دارد، ناممکن می‌شود (Hilferding,2010). 
[2]. Informality

کلیدواژه‌ها

زیست غیررسمی؛ سکونتگاه های خودانگیخته ی شهری؛ تولید فضا؛ شهر سنندج

مراجع

1. اباذری، ی.ع و قلی پور، س. (1391). فضای اجتماعی شهر کرمانشاه در دوره قاجار، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره دوم، شماره 1، بهار و تابستان، صفحه 37-9.

2. اقبالی، ن و رحیمی، م. (1389). ساختار شهری سنندج در تصرف سکونتگاه‌های غیررسمی، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره چهارم، پاییز، 72-57.

3. اویسی، د. (1386). بررسی اجمالی الگوهای توسعه در ایران: توسعه در هزارتوی فراموشی، روزنامه اعتماد، شماره 1397، 30 اردیبهشت، صفحه 14: http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1408787

4. ایراندوست، ک و علیزاده، ه و خسروانیان، ل و تولایی، ر.ا. (1392). گونه‌شناسی سکونتگاه‌های غیررسمی در شهرهای ایران، مطالعه تطبیقی شهرهای سنندج و کرمانشاه، نامه معماری و شهرسازی، دوره 5، شماره 10، بهار و تابستان 1392، 91-104.

5. ایراندوست، ک. (1388)، سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی، تهران، ایران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

6. ایراندوست، ک. (1391). فقر، سکونتگاه‌های غیررسمی و امنیت شهری، فصلنامه سیاست‌گذاری، دوره 3، شماره 1، بهار، 192-159.

7. پیران، پ. (1394). حق مشخص به شهر مشخص، نشریه معماری و شهرسازی هفت شهر، دوره 4، شماره 49 و 50، تابستان 1394، صفحه 51-7.

8. ترکمه، آ. (1393). درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور، تهران،ایران: نشر تیسا.

9. ترکمه، آ؛ شیرخدایی، آ. (1394). تولید فضای هانری لوفور، نشریه جامعه، فرهنگ و رسانه، سال چهارم، شماره 14، بهار،30-11.

10. ترکمه، آ؛ شیرخدایی، آ. (1395). بازاندیشیِ غیررسمیت و فقر/نابرابری شهری: دیدگاهی روش‌شناختی، نخستین همایش بین‌المللی سکونتگاه‌های فقیرنشین شهری: به‌سوی بهسازی و بازآفرینی پایدار، سنندج، ایران.

11. جوان، ج و دلیل، س و سلمانی مقدم، م. (1392). دیالکتیک فضا از منظر لوفور، نشریه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال سوم، شماره 12، تابستان، 17-1.

12. حبیبی، م. (1387)، از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر)، تهران، ایران: دانشگاه تهران.

13. دلفروز، م.ت. (1393). دولت و توسعه اقتصادی: اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت‌های توسعه‌گرا، تهران، ایران: نشر آگاه.

14. رعنانی، ش. (1396). بررسی اجرای برنامه اصلاحات ارضی و پیامدهای آن در استان کردستان (1341-53)، به راهنمایی علی بیگدلی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

15. رنه شورت، جان (1390)، نظریه شهری (ارزیابی انتقادی)، ترجمه کرامت الله زیاری، حافظ مهدنژاد و فریاد پرهیز، تهران، ایران: نشر دانشگاه تهران.

16. روی، آ. (1396). زیست غیررسمی شهری" تولید فضا و پرکتیس‌های برنامه‌ریزی شهری، ترجمه‌ی ایمان واقفی، نشانی سایت: http://dialecticalspace.com/urban-informality/

17. رهنما، س. (1395). گذار از سرمایه‌داری، ترجمه پرویز صاقت، تهران، ایران: نشر آگاه.

18. زارعی، م.ا. (1395). ضرورت جلوگیری از توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی سنندج، گزارش شهر و شهروند، شرکت عمران و بهسازی، تهران، ایران، 19-18.

19. سرشماری نفوس و مسکن، شناسنامه آبادی‌ها شهرستان سنندج، 1345، 1355، 1365، 1375، 1385 و 1390.

20. شریفی، پ. (1391). تاریخ ایران: شش دوره صنعتی شدن ایران در قرون نوزدهم و بیستم، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 2708، 16 مرداد: http://yon.ir/wXwlR

21. شهبازی، ع (1387). زمین و انباشت ثروت: تکوین الیگارشی جدید در ایران امروز: https://ketabnak.com/merger.php?dlid=20488

22. الصیاد، نزار (1395). زیست غیررسمی، شیوه جدیدی از زندگی، ترجمه و تلخیص امیر طهرانی، سایت رخداد تازه اندیشه، به نشانی:http://rokhdadtaze.com/archive/rokhdaditext/urban-informality-new-way-life-2/

23. قادری، ا. (1395). بهسازی مناطق حاشیه‌ای با ارتقا سطح فرهنگ شهروندان، گزارش شهر و شهروند، شرکت عمران و بهسازی، تهران، ایران: 13-12.

24. قالیباف، م.ب و و عزت‌پناه، ب و پور موسوی، س.م. (1389). تمرکزگرایی فضایی و اثرات آن بر گسترش فیزیکی ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: شهر سنندج)، نشریه فضای جغرافیایی، دوره دهم، شماره 32، 180-151.

25. قرخلو، مهدی و عبدی ینگی‌کند و زنگنه شهرکی، سعید (1388)، تحلیل سطح پایداری شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد: شهر سنندج)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 42، شماره 69، زمستان 1388، صفحه 16-1.

26. لوفور، هانری (1391)، تولید فضا، ترجمه محمود عبدالله زاده،تهران، ایران: نشر مرکز برنامه‌ریزی شهر تهران.

27. لوفور، هانری (1393)، ماتریالیسم دیالکتیکی، ترجمه آیدین ترکمه، تهران، ایران: نشر تیسا.

28. محمدی، ا و آشوری، ک. (1396). درآمدی بر برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد با تاکید بر توسعه درون‌زا، کردستان، ایران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

29. مردانی، ع. (1394). جلوه‌های اقتصاد پنهان چیست و چگونه آشکار می‌شوند؟ اقتصاد سیاه ناهنجاری‌های پنهان، هفته‌نامه تجارت فردا: http://yon.ir/N7bQu

30. مروتی، ن. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی شهر سنندج (موردمطالعه: محله عباس‌آباد سنندج)، فصلنامه پژوهش‌های انتظام اجتماعی، سال چهارم، شماره 2، تابستان، صص 144 – 119.

31. مهری، م. (1395). حاشیه علیه متن، روزنامه شهروند، سال چهارم، شماره 923، 28 مرداد ماه: http://yon.ir/yRatU

32. میردال، گ. و دیگران(1394). تصور عصر پسا توسعه، مقالالتی در باب توسعه، گزینش و ویرایش محمد ملاعباسی، نشر ترجمان.

33. نعمانی، ف و بهداد، س. (1389). سی سال جابجایی طبقات اجتماعی در ایران، نشریه گفتگو، شماره 55.

34. نوروز، م. (1381) آسیب‌شناسی سرمایه‌داری در ایران؛ از بنیان‌ها تا رویکردها، نشریه پگاه حوزه شماره 60.

35. وجدی، محمدصادق (1395). نگاه مسئله محور، اساسی‌ترین راه‌حل رفع معضل سکونتگاه غیررسمی، گزارش شهر و شهروند، شرکت عمران و بهسازی، تهران، 15-14.

36. هادی زنوز، بهروز (1384)، فقر و نابرابری درآمد در ایران، نشریه رفاه اجتماعی، دوره چهارم، شماره 17، تابستان، 203-162.

37. Alaedini, P., & Fardanesh, F. (2014). From shelter to regeneration: Slum upgrading and housing policies in Islamic Republic of Iran. Tehran, Iran: The Civil and Construction Company.

38. AlSayyad, N. (2004). Urban informality as a way of life. In A. Roy & N. AlSayyad (Eds.), Urban informality: Transnational perspectives from the Middle east, Latin America, and South Asia (pp. 7-30). Lanham, MD: Lexington Books.

39. AlSayyad, N., & Roy, A. (2003). Urban informality: Crossing borders. Oxford, England: Lexington books.

40. Habitat, U. (2012). Cities prosperity initiative toolkit. Retrieved from http:// www. worldurbancampaign.org/ file/973/download?token=3glPhwGw

41. Jabareen, Y. (2014). “Do it yourself” as an informal mode of space production: Conceptualizing informality. Journal of Urbanism: International Research on Place Making and Urban Sustainability, 7(4), 414-428.

42. Lefebvre, H. (1973). The survival of capitalism: Reproduction of the relations of production (F. Bryant, Trans.). New York, NY: Allison & Busby.

43. Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Oxford, England: Blackwell.

44. Mahmoud, R., & Abd Elrahman, A. (2016). Social production of urban space in informal areas in the G.C.R “missing values and probable potential”. In S. Attia, S. Shabka, Z. Shafik, & A. Ibrahim (Eds.), Dynamics and resilience of informal areas: International perspectives (pp. 113-130). Bern, Switzerland: Springer

45. Merrifield, A. (2011). The right to the city and beyond. City, 15(3-4), 473-481.

46. Rice, L. (2015). The production of informal space: A case study of an urban community garden in England (Unpublished doctoral dissertation). University of the West of England, Bristol, England.

47. Roy, A. (2005). Urban informality: Toward an epistemology of planning. Journal of the American Planning Association, 71(2), 147-158.

48. Wacquant, L. (2008). Urban outcasts: A comparative sociology of advanced marginality. Malden. MA: Policy Press.