معانی حرف باء در قرآن کریم

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 45، شماره 2، مهر 1392   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v45i2.13399

نویسنده

ابراهیم زارعی فر^*

آزاد - فسا

چکیده

نحویان برای حرف باء، چهارده معنا ذکر کرده‌اند که حداقل در پنج مورد آن‌ها این حرف به جای حروف دیگر (فی، من، عن، علی، إلی) به‌ کار رفته است. آیا این کاربرد، صِرف یک جانشینی است و یا از یک جانشینی هدف فراتری مورد نظر است؟ با توجه به این‌که قرآن، کلام الهی و نشانه جاویدان اوست و ممکن نیست در دو عبارت همسان بدون هیچ هدفی، دو حرف متفاوت به کار گرفته شود، و مثلا کاربرد حرف إلى و باء را با فعل «أحسن» در عبارت‌های «وقد أحسَن بی» و «وأحسِن کما أحسَن الله إلیک» صرفا یک تنوع در لفظ دانست. این پدیده که در قرآن کریم به فراوانی یافت می‌شود، هدفی فراتر از تنها تنوع در عبارت دارد. یکی از اهداف این جانشینی، توسعه معنایی فعل است که از طریق تضمین معانی دیگری به جز معنای خود فعل سبب می‌شود فعل، علاوه بر معنای اصلی خود، معانی دیگری که از رهگذر قرارگرفتن در کنار حروف دیگر به دست می‌آید نیز به همراه داشته باشد. برای درک بهتر کاربرد این حرف، لازم است نمونه‌های مختلف آن مورد بررسی، و معانی به دست آمده از آن مورد کنکاش و دقّت قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

حروف معانی؛ حرف باء؛ جانشینی؛ تضمین