امکان قصاص پدر توسط فرزند در آراء فقهی و قوانین جزایی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 44، شماره 3 - شماره پیاپی 90، آذر 1391، صفحه 85-99   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.12679

نویسنده

علی مراد حیدری^*

استادیار دانشگاه حضرت معصومه (س)

چکیده

عدم امکان قصاص پدر به خاطر کشتن فرزند، مورد اتفاق و اجماع فقهای امامیه است؛ اما در فرضی که پدر، مستقیماً مرتکب جنایت بر فرزند نشود و فرزند، حق قصاص را علیه پدر، از مجنی علیه به ارث ببرد، بین فقهاء، اختلاف نظر وجود دارد که آیا فرزند می‌تواند پدرش را قصاص کند یا نه؟
گروهی از فقهاء، در این مورد، قائل به عدم امکان قصاص پدر هستند. قیاس اولویت، روایت لا یقاد والد بولده، روایت باب قذف، عمومات ادله‌ی امر به احسان و مصاحبت به معروف با والدین، ادله‌ی مورد استناد این گروه از فقهاء است.
جمعی از فقهاء نیز به امکان قصاص پدر در این مساله حکم داده‌اند. این عده از فقهاء، ضمن رد استناد به قیاس اولویت، یا استناد به روایت باب قذف، به اکتفاء به قدر متیقن در خروج از اطلاق ادله‌ی قصاص، تمسک جسته‌اند و مسأله‌ی مورد بحث را مشمول عمومات ادله‌ی قصاص دانسته‌اند.
در این مقاله، ضمن نقد و بررسی ادله‌ی هر دو گروه، قول دوم ترجیح داده می‌شود.
قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370 و نیز پیش نویس قانون مجازات اسلامی سال 1388، صرفاً به این نکته اشاره دارند که اگر قاتل، پدر یا جد پدری مقتول باشد، قصاص نمی‌شود و فرض مورد بحث این مقاله، به اجمال برگزار شده است؛ از این جهت، تحلیل فقهی این مسأله در روشن شدن حکم این موضوع، حائز اهمیت خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

قتل عمد؛ قصاص؛ قصاص پدر؛ نفی أبوت

مراجع

قرآن مجید

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح مختصر النافع، الاولی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1407 ق.

حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، السادسة، المکتبة الإسلامیة، تهران، 1367.

حیدری، علی مراد، تحلیل فقهی حقوقی تأثیر خویشاوندی در قوانین کیفری ایران، رساله‌ی دکتری رشته حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تهران، پردیس قم، تابستان 1387.

خمینی، امام روح الله، تحریر الوسیلة، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، بی تا.

خوانساری، سیّد احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، الثانیة، مؤسسة اسماعیلیان، قم، 1405 ق.

خویی، سید ابو القاسم، مبانی تکملة المنهاج، مؤسسة إحیاء آثار الخویی، قم، 1422 ق.

دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی معاونت آموزش قوه قضاییه، گنجینه‌ی آرای فقهی، قضایی، بی تا.

دارمی، عبدا... بن بهرام، سنن الدارمی، مطبعة الإعتدال، دمشق، بی تا.

سبزواری، سید عبد الاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، الرابعة، دفتر سبزواری، قم، 1413 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، الثانیة، مجمع الفکر الإسلامی، قم، 1427 ق.

همو، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، الاولی، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، 1413 ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الإمامیة، الثانیة، الکمتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، قم، 1387 ق.

صانعی، یوسف، استفتائات قضایی، میزان، تهران، 1384.

علامه‌ی حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، الاولی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1410 ق.

همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، الاولی، مؤسسة النشر الاسلإمی، قم، 1419 ق.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة (القصاص)، الثانیة، مرکز فقه الأئمة الأطهار (ع)، قم، 1422 ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، الاولی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1424 ق.

محقق حلی، جعفربن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، الخامسه، انتشارات استقلال، تهران، 1421 ق.

مقدس اردبیلی، أحمد، مجمع الفائدة و البرهان، الثانیة، مؤسسة النشر الإسلامی، 1421 ق.

نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الثانیة، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، قم، 1408 ق.

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الإسلام، الرابعة، دارالکتب الإسلامیه، تهران،1374.

مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه، معاونت توسعه قضائی، پیش نویس قانون مجازات اسلامی، قم، 1386.