نگرشی بر تأثیر شروط باطل در عقد

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 44، شماره 3 - شماره پیاپی 90، آذر 1391، صفحه 101-125   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.4116

نویسندگان

حسین صابری^{* 1}؛ مریم صفایی²

¹دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هرچند شرط فاسد، فاقد ضمانت اجرائی است، اما در این خصوص که آیا فساد آن به عقد نیز سرایت می‌کند یا نه، سه نظریه وجود دارد: نظریه‌ی افساد، نظریه‌ی عدم سرایت فساد و نظریه‌ی تفصیل.
طرفداران نظریه‌ی اخیر با ادعای خروج تخصصی شرطی که موجب اختلال در ارکان عقد می‌شود - مانند: شرط منافی ذات و شرط مجهول - مبطل بودن آن را مفروغ‌عنه تلقی می‌کنند و به طور مطلق، به عدم افساد سایر شروط قائل می‌باشند.
در مقاله‌ی پیش‌رو، از این سخن به میان می‌آید که شرط منافی، موجب اختلال در ارکان عقد نمی‌شود و شرط مجهول نیز که معامله را غرری و منهی‌عنه می‌کند، چنانچه علت نهی، صرفاً، ورود ضرر بر یکی از طرف‌ها باشد، می‌توان با اعطای حق فسخ به متضرر، به عدم افساد آن، قائل شد.

کلیدواژه‌ها

شرط فاسد؛ شرط باطل؛ شرط منافی عقد؛ شرط مجهول؛ بطلان عقد

مراجع

قرآن کریم.

آخوند خراسانی، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، سید مهدی شمس‌الدین، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، 1406 ق.

آل کاشف الغطاء، علی، شرح خیارات لعمة، موسسة النشر الإسلامی، قم، 1422 ق.

إبن زهره، سید حمزه بن علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، ابراهیم بهادری، قم، موسسة الامام الصادق، قم، 1417 ق.

ابن‌منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، نشر ادب الحوزة، قم، 1405 ق.

اصفهانی، محمدحسین، حاشیة المکاسب، عباس محمد آل سباع القطیفی، بی‌جا، 1418 ق.

انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، اسماعیلیان، قم،1376.

بجنوردی، سیدحسن، القواعدالفقهیة، محمد مهدی مهریزی، محمد حسین درایتی، نشر الهادی، قم، 1419 ق.

حرعاملی، محمد بن‌حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، محمد رازی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

مراغی، سید میر عبدالفتاح، العناوین، موسسة النشر الإسلامی، قم، بی‌تا.

حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، مکتبة المرعشی النجفی، قم، 1404 ق.

حلی، یحیی بن‌سعید، الجامع للشرایع، مؤسسة سید الشهداء، قم، 1405 ق.

خمینی، امام روح‌الله، کتاب البیع، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1421 ق.

خوئی، سید ابوالقاسم، مصباح‌الفقاهه، مکتبة داوری، قم، بی‌تا.

همو، کتاب الإجاره، لطفی، قم، 1365.

همو، منهاج‌الصالحین، بی نا، قم، 1410 ق.

روحانی، سید محمد صادق، فقه‌الصادق، دار الکتاب، قم، بی‌تا.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس‌الشرعیة، موسسة النشر الإسلامی، قم، بی‌تا.

 همو، اللمعة الدمشقیة، دارالفکر، قم، 1411 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، سید محمد کلانتر، جامعة النجف، نجف، 1387 ق.

همو، مسالک‌الافهام فی شرح شرایع‌الاسلام، موسسة المعارف الإسلامیة، قم، 1414 ق.

طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیه بر مکاسب، اسماعیلیان، قم، 1417 ق.

طباطبائی، سید علی، ریاض المسائل فی بیان‌الاحکام بالدلائل، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1419 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه‌الامامیة، سید محمد تقی کشفی، المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریه، تهران، 1387.

 همو، الخلاف، سید جواد شهرستانی، مهدی طه نجف، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1414 ق.

 علامه‌ی حلی، حسن بن یوسف، قواعدالاحکام فی معرفةالحلال والحرام، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1418 ق.

همو، تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، بی جا، بی‌تا.

همو، مختلف‌الشیعة فی أحکام‌الشریعه، مؤسسة النشر الاسلامی، قم،1413 ق.

 فاضل آبی، زین الدین ابی‌علی، کشف‌الرموز فی شرح المختصرالنافع، علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1410 ق.

فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات‌القواعد، سید حسین موسوی کرمانی، شیخ علی پناه اشتهاردی، عبدالرحیم بروجردی، قم، 1387 ق.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس‌المحیط، بی نا، بی‌جا، بی‌تا.

 محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع‌الاسلام فی مسائل‌الحلال والحرام، سید صادق شیرازی، انتشارات استقلال، بی جا، بی تا.

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد مومن، کفایة الاحکام، مرتضی واعظی اراکی، مؤسسة النشر الاسلإمی، قم، بی تا.

 محقق کرکی، علی بن حسین، جامع‌المقاصد، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، قم، 1408 ق.

مقدس اردبیلی، احمد، مجمع‌الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی مؤسسة النشر الإسلامی، قم، بی تا.

معلوف، لویس، المنجد، نشر پرتو، تهران، 1371 ق.

نایینی، محمدحسین، منیة الطالب فی شرح‌المکاسب، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1418 ق.

نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، دارالکتب الإسلامیة، قم، 1365.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عوائدالایام، مکتب الاعلام الإسلامی، قم، 1417 ق.

نوری، حسین، مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، موسسة آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، بیروت، 1408 ق.

نووی، یحیی بن شرف، المجموع، شرح المهذب، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.