تاریخ‌نگاری ترجمه در ایران: بررسی موردی کتاب با چراغ و آینه از منظر تاریخ‌نگاری ترجمه با رویکرد پیم

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 2، دوره 49، شماره 1، فروردین 1395، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v49i1.59789

نویسندگان

علی خزاعی فرید؛ مرضیه ملکشاهی^*

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

تاریخ‌نگاری جدید مبتنی بر نظریه، روش و معرفت‌شناسی تحقیق است. این بحث وارد حوزۀ ترجمه نیز شده است و تا کنون محققان بسیاری در مورد پژوهش تاریخی، مفهوم تاریخ و تاریخ‌نگاری و روش‌شناسی آن سخن گفته‌اند و با پیشنهاد و ترویج رویکردهای مختلف تاریخ‌نگاری به غنی‌سازی این حوزه پرداخته‌اند. در این میان نظرات آنتونی پیم (1992) در این زمینه در خور توجه است. به اعتقاد پیم متونی که عموماً آن‌ها را متونی دربارۀ تاریخ ترجمه می‌دانیم در واقع بیشتر در حوزۀ نقد تاریخی یا بایگانی‌شناسی قرار می‌گیرند و نه به‌طور مطلق در حوزه تاریخ‌نگاری (پیم، 1992). به اعتقاد پیم نه نقد و نه بایگانی‌شناسی هیچ‌کدام نمی‌توانند فرضیاتی مطرح کنند که با پویایی و تغییر در ارتباط باشد. هر دوی آن‌ها از تببین و تشریح تغییر، چیزی که در پژوهش تاریخی حرف اول و آخر را می‌زند، ناتوانند. به زعم وی این نقیصه از این نشئت می‌گیرد که محققان دقیقاً نمی‌دانند به دنبال چه هستند و چگونه می‌خواهند به آن دست یابند. از این رو تاریخ‌نگاری ترجمه غالباً به‌صورت کلی و بدون پرداختن به جزئیات انجام می‌گیرد و به همین علت نهایتاً فهرستی از اطلاعات ارائه می‌شود بی‌آنکه مبتی بر پایه و اساس علمی به‌ویژه آزمودن فرضیه‌های ابطال‌پذیر باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی کتاب با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران اثرمحمدرضا شفیعی کدکنی ، از منظر تاریخ‌نگاری ترجمه با رویکرد پیم است. بررسی این کتاب نشان داد که کدکنی با استناد به مستندات بسیاری، از روش‌های حکایت‌وار مورد نکوهش پیم دوری جسته و بر نقش فعال ترجمه و مترجمان در فرآیند تغییر تأکید می‌کند، همچنین با تأکید بر فرهنگ مبدأ و زبان‌هایی که ترجمه‌ها از آن‌ها صورت می‌گیرد، از ایراداهای وارد شده بر مدل‌های سیستمی توسط پیم که بیشتر بر فرهنگ مقصد تأکید می‌کنند، دوری جسته است، به‌طوری که می‌توان گفت روش کدکنی به‌دلایل زیر تا حد بسیار زیادی به مدل تاریخ‌نگاری مورد نظر پیم نزدیک است.
• پاسخ‌دادن به یک مسئلۀ خاص ( تحول شعر معاصر فارسی)
• مبتنی‌بودن بر شواهد مستند و مستدل
• توصیف مترجمان به‌عنوان عوامل بالقوه تغییر و تحول تاریخی
• تأکید بر فرهنگ مبدأ
• توجه به جایگاه بینافرهنگی مترجمان
• به‌کارگیری فرضیه‌های روش‌شناختی که قابلیت ابطال‌پذیری دارند

کلیدواژه‌ها

تاریخ‌نگاری؛ بایگانی‌شناسی؛ نقد تاریخی؛ تاریخ ترجمه

مراجع

آلتون، ج. ر. (1386). شیوۀ تاریخ نگاری. ترجمۀ منصوره اتحادیه. تهران: تاریخ ایران.

شفیعی‌کدکنی، م. (1390). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران . تهران: سخن.

Bandia, P.F. (2006). The Impact of Postmodern Discourse on the History of Translation. In G.L. Bastin , P.F. Bandia (Eds.). Charting the future of Translation History. Canada: University of Ottawa Press.

Bastin, G.L, Bandia, (2006). Charting the future of Translation History. Canada: University of Ottawa Press.

D’hulst, L. (2001). “Why and How to Write Translation Histories?” In Emerging Views on Translation History in Brazil, ed. John Milton, Sao Paulo: Humanitas/FFLCH/USP, CROP 6, 21–32.

Lopez, P. O., & Pinilla, J. A. S. (2013). A Contribution towards the Historical Study of Translation: a Proposal for a Translation historiography Reader. http://dx.doi.org/10.6035/MonTI.2013.5.3

Munslosw, A. (2001). Deconstructing History. London & New York: Routledge

Pym, A.(1992). Shortcomings in the Historiography of Translation, Babel, 4, 221-35

Pym,A. (1998). Method in Translation History. Manchester: St. Jerome