بازشناسی مفهوم «مثانی» در قرآن کریم با تأکید بر سیاق آیه 23 سوره زمر

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 45، شماره 2، پاییز 1392  

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v45i2.12088

نویسندگان

مهدی مطیع ؛ فایضه علی عسگری

چکیده

قرآن کریم دارای ساختار ویژه الهی، سطوح و لایه‌های متنوع معنایی است که طی آن دریایی بیکران از معانی و معارف الهی را در لفافه حروف و کلمات مشهود عربی گردآورده و خود را این چنین معرفی نموده است: « اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی» (زمر/23) تعبیر «مثانی» از جمله تعبیراتی است که وضع قرآن بوده و قرآن کریم برای اولین‌بار در معرفی خود از آن استفاده کرده است. بنابراین باید کوشید تا مفهوم «مثانی» را از خود قرآن به دست آورد.
در همین راستا نوشتار حاضر انجام مقدماتی را لازم و ضروری فرض کرده است، ابتدا با جستجو در معنای واژه «مثانی» آن را به معنای «انعطاف و پیچشی که مستلزم دو رکن است» دانسته، چنان‌چه بررسی مشتقات واژه «مثانی» در سایر آیات قرآن کریم نیز مؤید چنین معنایی است و سپس به بررسی و نقد نظرات مفسران و مستشرقان درباره مفهوم «مثانی» اهتمام ورزیده و با توجه به این‌که اکثر نظرات محققان قرآن برخاسته از نگاه برون‌متنی و مستقل از سیاق آیه شریفه 23 سوره زمر است بر آن شده تا این‌بار با توجه به سیاق و فضای حاکم بر آیه مذکور به بازشناسی مفهوم «مثانی» بپردازد و در نهایت به این باور رسیده که «مثانی» بودن قرآن بیان‌گر دو نمود از قرآن کریم است، یک نمود در لوح محفوظ و دیگری قرآن نازل شده در قالب عبارات عربی مشهود که هر دو یک حقیقت‌اند ولیکن در دو شکل و نمود که به یکدیگر معطوف هستند.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ مثانی؛ تفسیر؛ سیاق؛ سبب نزول