بازنمایی مفاهیم قدرت، مشروعیت و نابرابری‌های اجتماعی در گفتمان پهلوی اول در خطاب به مردم

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 9، شماره 16، آبان 1396، صفحه 15-43   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i16.14826

نویسندگان

ابوالفضل شاه علی؛ اعظم استاجی^* ؛ علی علیزاده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پژوهش حاضر درصدد بازنمایی مفاهیم قدرت، مشروعیت و نابرابری‌های اجتماعی مطرح شده از سوی ماکس وبر (1968) در گفتمان پهلوی اول در چارچوب دستور نقش-گرای نظام مند هلیدی و متیسن (2014) است. پیکره پژوهش را کلیه نطق‎‌های رضاشاه در خطاب به مردم که شامل 7 متن (154بند) است تشکیل می‌دهد. یافته ها حاکی از این است که سه فرایند اصلی مادی، ذهنی و رابطه ای نقش بسزایی در بازنمایی مفاهیم قدرت، مشروعیت و نابرابری‌های اجتماعی داشته اند. توزیع پر بسامد ضمیر «من» در مقابل «شما»، گفتمان را عرصه قدرت نمایی رضاشاه نموده است. آغازگر مبتدایی بی نشان نیز مسئولیت اصلی پیام مطرح در گفتمان را برعهده دارد. در تحلیل انسجام متن نیز، عناصر انسجام دستوری و واژگانی، توزیع تقریبا برابر و به عبارتی، سهم یکسان در سلاست و روانی کلام رضاشاه داشته‌اند. در این میان عامل پیوندی، عنصر حذف و ارجاع در کنار دیگر عناصر انسجام، مانع از انقطاع کلام رضاشاه در ذهن مخاطب و باعث کوتاه شدن فواصل بین پیام ها گشته‌اند. در پایان مشخص شد که گفتمان رضاشاه از موضع قدرت در برابر مخاطب تولید گشته، مشروعیت‌نما بوده و مولفه‌های نابرابری اجتماعی وبر در جای جای آن مشاهده می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

دستور نقش گرای نظام مند؛ پهلوی اول؛ نابرابری‌های اجتماعی؛ قدرت؛ مشروعیت

مراجع

احمدی، محمدهادی، (1390)؛ تحلیل نقش‌گرایانه گفتمان استادان آموزش زبان انگلیسی؛ پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

ارژنگ، غلامرضا و صادقی، علی‌اشرف، (1361)؛ دستور سال چهارم آموزش متوسطه عمومی؛ تهران: فرهنگ و ادب.

ایرانزاده، نعمت‌الله و مرادی، کبری، «بررسی شعر «یادداشت‌های درد جاودانگی» قیصر امین‌پور بر اساس نظریه نقش‌گرای نظام‌مند»، نشریه متن پژوه ادبی، شماره 65/دوره 19، 1394: 7-22.

بازوبندی، حسین و مرادصحرایی، رضا، «تحلیل فرانقش بینافردی در نص و نقش آن در قرآن»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، شماره 3/دوره دوم، 1394، 1-25.

البصری، علی، (1350)؛ یادداشت های اعلی‌حضرت رضاشاه کبیر در زمان ریاست الوزرایی و فرماندهی کل قوا؛ شهرام کریملو، تهران: چاپخانه شاهنشاهی.

بهار، محمدتقی، (1357)؛ تاریخ احزاب سیاسی ایران؛ تهران: امیرکبیر.

پیرایش، سیده‌ ساره، (1391)؛ تحلیل گفتمان متون رادیویی بر پایه نظریه نقش‌گرای هلیدی؛ پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

حاجیانی، ابراهیم و پاک‌سرشت، سلیمان، «بررسی تجربی الگوهای مشروعیت سیاسی در بین طبقه متوسط شهری ایران»، تحقیقات علوم اجتماعی ایران، شماره 1/سال اول، 1387، 50-67.

خیرآبادی، رضا و زعفرانلوکامبوزیا، عالیه، «بررسی تبلیغات مطبوعاتی در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند»، به کوشش ژینوس شیروان، ارسلان گلفام، یحیی مدرسی و فروغ کاظمی، (1393)، مجموعه مقالات نخستین کنفرانس زبانشناسی نقش‌گرا، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، 55-71.

دبیرمقدم، محمد، «مجهول در زبان فارسی»، مجله زبانشناسی، شماره 3، 1364، 31-46.

دستجردی‌کاظمی، مهدی، (1388)؛ توصیف گفتار دانش‌آموزان پایه اول دبستان بر اساس نظریه نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی؛ پایان‌نامه منتشرنشده دکتری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

دیانتی، معصومه، (1391)؛ بازنمایی برخی ساخت‌های دستوری و گفتمانی در گفتار کودکان 3 تا 5 ساله فارسی‌زبان شهرستان گلپایگان، پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

رستمی، محمد، (1382)؛ تحلیل گفتمان انتقادی پوشش خبری قتلهای زنجیره‌ای؛ پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد در رشته ارتباطات، تهران: دانشکده علوم اجتماعی.

زاهدی، اردشیر، (1385)؛ خاطرات اردشیر زاهدی؛ تهران: کتاب‌سرا.

سعیدی، زهرا، (1/2/1395: ساعت 15:12)، «نگاه به شخصیت رضاشاه»، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران: . http://www.iichs.ir

ضیایی، محمدصادق، نرگسیان، عباس و کیامنفرد، منیژه، «تحلیل گفتمان انتقادی سخنان دولتمردان ایران و آمریکا در مشروعیت‌بخشی به دولتهای خویش: تحقیق موردی سخنان امام خمینی و جورج بوش»، مجله جهانی رسانه-نسخه فارسی، شماره1/دوره هفتم، 1391، 65-100.

طباطبایی، نازنین، «وضعیت اطلاعی سازه‌های جمله با ترتیب نشان‌دار»، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، شماره 11/سال ششم، 1395، 133-145.

طهماسب، امیر، (1357)؛ تاریخ شاهنشاهی اعلیحضرت رضاشاه پهلوی؛ تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

عرب‌زوزنی، محمدعلی، پهلوان‌نژاد، محمدرضا و سیدی، سیدحسین، «بررسی ساختار وجهی خطبه جهاد نهج‌البلاغه بر اساس فرانقش بینافردی نظریه نقش‌گرا»، فصلنامه علمی-پژوهشی زبان‌پژوهی (دانشگاه الزهرا(س))، شماره 21/سال هشتم، 1395، 79-114.

فردوست، حسین، (1369)؛ ظهور و سقوط سلطنت پهلوی؛ تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.

فضائلی، سیده مریم و ابراهیمی، شیما، «تحلیل شبک‌شناختی داستان هفت خوان رستم شاهنامه در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی، فصلنامه مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، شماره 4/ سال اول، 1393، 119-142.

فوکویاما، فرانسیس، (1393)؛ پایان تاریخ و انسان واپسین؛ عباس عربی و زهره عربی، تهران: نشر سخن‌کده.

قدس، رضا، «ناسیونالیسم ایرانی و رضاشاه»، نشریه فرهنگ و توسعه، (مترجم: علی طایفی)، شماره 23، 1375، 49-52.

لاینز، جی،(1391)؛ درآمدی بر معنی شناسی زبان؛ کورش صفوی، تهران: علمی.

مجیدی، ستاره، «ساخت اطلاع در زبان فارسی در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند و دستور نقش و ارجاع»، دستور: ویژه‌نامه فرهنگستان، شماره 7، 1390، 183-208.

مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (26/6/1393، ساعت 11:08)، «متن استعفانامه رضاشاه از سلطنت»، http://www.cgie.org.ir.

مشکو‌الدینی، مهدی، (1384)؛ دستور زبان فارسی (واژگان و پیوندهای ساختی)؛ تهران: سمت.

مکی، حسین، (1363)؛ تاریخ بیست‌ساله ایران؛ تهران: نشر ناشر.

نعمتی‌قزوینی، معصومه و ایشانی، طاهره، «ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺎرﺑﺴﺖ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺠﺎم در ﺳﻮره اﻋﻠﯽ و ﺗﺮﺟﻤﻪ آن از ﺻﻔﺎرزاده»، فصلنامه پژوهشهای قرانی، شماره1/سال بیستم، پیاپی 74، 1394، 120-145.

ولدبیگی، عبدالشریف، «بررسی مفاهیم مشروعیت و کنش از دیدگاه ماکس وبر»، ماهنامه زمانه، شماره 90، 1389، 55.

Alba-Juez, L. (2009); Perspectives on Discourse Analysis: Theory and Practice, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.

Alvi, S. D. & Baseer, A. “An Investigation of the Political Discourse of Obama’s Selected Speeches: A Hallidian Perspective”, International Journal of Humanities and Social Sciences, Vol. 1, No. 16, 2011: 150-160.

Cheong, Y. Y. (2004); The construal of Ideational meaning in print advertisements in O'Halloran, K. L (Ed.), Multimodal Discourse Analysis-Systemic Functional Perspective, London: Continuum.

Chomsky. N. (1985); Knowledge of Language: its nature, origin and use; USA: Convergence Sciences.

Eggins, S. (2004); An introduction to systemic functional linguistics (2nd ed.); London: Bloomsbury Academic.

Halliday, M. A. k. and Matthiessen, C, (2004); An Introduction to Functional Grammar (3th edition); London: Arnold.

Halliday, M. A. k. and Matthiessen, C, (2014). An Introduction to Functional Grammar (4th edition); London: Arnold.

Halliday, M.A.K. & James, Z.L. (1993); A quantitative study of polarity and primary tense in the English finite clause. In: Sinclair, J.M., Hoey, M. & Fox, G. (eds); Techniques of description: spoken and written discourse (A Festschrift for Malcolm Coulthard). London and New York: Routledge. 32–66.

Halliday, M.A.K. “Categories of the theory of grammar”, Word, Vol. 17, No. 3, 1961: 242–292.

Harris, Z. “Discourse Analysis”, Language, Vol. 28, No. 1, 1952: 1-30.

Noor, M, Ali, M, Muhbat, F, & Kazemian, B, “Systemic Functional Linguistics Mood Analysis of the Last Address of the Holy Prophet (PBUH)”, International Journal of Language and Linguistics, Vol 4, No.1, 2016: 1-9.

Salkie, Raphael, (1995); Text and Discourse Analysis; London & New York: Routledge.

Thompson, G. (2004); Introducing Functional Grammar (2nd edition); London: Arnold.

Treimane, L. “Analyzing Parliamentary Discourse: Systemic Functional Perspective”, Kalbotyra, Vol. 63, No. 2, 2011: 78-94.

Van Dijk T. “What is political discourse analysis?” No. 11, 1997: 11–52.

Van Dijk, T, (2001); Critical Discourse Analysis. In: Tannen, D. / Schiffrin, D. / Hamilton, H. (eds.): Handbook of Discourse Analysis; Oxford: Blackwell.

Wattles, I. & Radić-Bojanić, B, “The Analysis of Online Debate- The Systemic Functional Grammar Approach”, Linguistics and Literature, Vol. 5, No. 1, 2007: 47-58.

Weber, M. (1968); Economy and Society; New York.

Widdowson. H.G, (2000); Linguistics; Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press.